Ahbâru Mekke. Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah el-Ezraki’nin (ö. 250/864[?]) Mekke’nin tarihî, coğrafî ve topografik durumu hakkındaki eseri. Kitabın tam adı Ahbâm Mekke ve mâ câle fîhâ mineldedi’dır. Müellif eserin tarih kısmını yazarken dedesi Ahmed b. Muhammed el-Ezraki (ö. 222/837) ile tanınmış diğer bazı şahısların rivayetlerini esas almış, şehrin topografik yapısıyla ilgili bilgileri ise kendisi eklemiştir. Eser daha çok dedesinin rivayetlerine dayandığı için Ahmed b. Muhammed bir bakıma asıl müellif kabul edilebilir. Ahbâru MeJdce’nin Ezrakî’nın kaleminden çıkan aslı bir risaleden ibaret olup daha sonra yapılan ilâvelerle hacimli bir kitap halini almıştır. Esere Ebû Muhammed İshak b. Ahmed el-Huzâî (ö. 308/921), başta Kabe’nin 281-284 (894-897) yılları arasındaki tamiri olmak üzere birçok ilâveler yapmış, Muhammed b. Nâfl’ el-Huzâî de (ö. 350/ 961’den sonra) Bâbü İbrahim el-Hayyât ve Dârünnedve hakkında birer haşiye yazmıştır.
Ahbâru Mekke siyasî ve içtimaî bir tarih olmaktan çok, şehrin yerleşim planı ve topografık yapısı, özellikle Kabe hakkında geniş bilgi veren bir eserdir. Ezrakî Mekke’deki binaların kitabelerini en doğru şekilde nakletmek suretiyle eserine büyük bir değer kazandırmıştır. Diğer kaynaklarda bulunmayan bazı orijinal bilgileri ihtiva eden kitap, daha sonraki yıllarda Mekke tarihi hakkında yazılan eserlere birinci derecede kaynak olmuştur. Ahbâm MeAJte’de ele alınan konuların büyük bir kısmı İslâm öncesi Mekke tarihi ve Kabe’ye dairdir; geri kalanı Mekke’deki diğer makamlar ve Hz. Peygamber hakkındadır. Eserdeki ana başlıkların bir kısmı şu şekilde sıralanabilir: Kabe’nin isimleri, Kabe hakkında nazil olan âyetler, Kabe’nin Mekkeliler ve Hz. Âdem tarafından inşası, Adem’den Nûh tufanına kadar Kabe, Hz. İbrahim’in Kabe’yi yeniden inşası, Amâlika ve Cürhümi2ler’in Kabe’yi inşası. Kabe ve civanna yerleştirilen putlar, Fil Vakası, Kureyş’in Kabe’yi inşası, Câhiüye devrinde hac, Abdullah b. Zübeyr ve Haccâc tarafından Kabe’de yapılan onarımlar, Kabe’nin örtüsü, Hacerülesved. Kabe’nin şekli, yapısı ve ebadı, makâm-ı İbrahim ve fazileti, zemzem kuyusu ve tarihçesi, Safa ile Merve, Mescid-i Harama tarih boyunca yapılan ilâveler. Harem ve sınırları, mîkât yerleri, Mekke ve civarındaki tarihî yerler ve eserler.
Ahbâru Mekke’yi Sa’deddin b. Ömer el-İsferâînî Zübdetü’l-acmâl ve hüld-şatü’l-ef’âl adıyla. Yahya b. Muhammed el-Kirmânî de Muhtaşaru Târihi Mekketi’l-müşerrefe adıyla özetlemişlerdir. Abdülmelik b. Ahmed el-Ermântî ise eseri Nazmu Târihi Mekke li’î-Ezraki adıyla manzum olarak yazmıştır. Ancak bu kitap zamanımıza ulaşmamıştır. F. Wüstenfeld. Avrupa kütüphanelerindeki üç nüshasına dayanarak eseri Almanca bir önsözle birlikte Die Geschichte und Beschreibung der Stadt Mekka von al-Azraqi adıyla 1858 yılında Leipzig’de neşretmiş, eser aynı yıl Göttingen’de de yayımlanmıştır. Rüşdî Salih Melhas da Medine’deki iki nüshayla Kahire (Dârü’l-kütüb) nüshasından istinsah edilmiş olan Şeyh Abdüssettâr ed-Dihlevî’nin kütüphanesindeki özel nüshayı esas alarak metnin tenkitli neşrini yapmış, eser daha sonra bu neşri esas alınarak Beyrut’ta ofset olarak basılmıştır (1964, 1979). Ahbâru Mekke’nin Mehmed Âşık Hafî tarafından yapılan muhtasar bir tercümesi vardır. Eser ayrıca Yunus Vehbi Yavuz tarafından bazı ilâvelerle Kabe ve Mekke Tarihi adıyla tercüme edilerek yayımlanmıştır.
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi