Ahkâmü’s-sultâniyye. Hanbelî fakihi Ebû Ya’lâ el-Ferrâ’nın (ö. 458/1066), devletin esas teşkilât ve idaresiyle ilgili fıkhî ahkâmı bir araya toplayan eseri.
Ebû Ya’lâ Muhtasarü’l-muctemed fi uşûli’d-dîn adlı bir başka eserindeki imamet (devlet reisliği) bahsini bu eserinde temel olarak kullanmıştır. Nitekim el-Ahkâmü’s-sultâniyye’n\n mukaddimesinde müellif bu konuya temas etmiş ve adı geçen eserinin imamet bahsini yeniden ele alarak bazı ekleme ve çıkartmalarla bu kitabı telif ettiğini belirtmiştir.
Eser on yedi bölümden meydana gelmektedir. Plan ve bölüm başlıkları bakımından Mâverdfnin eseri ile bu eser arasında önemli bir fark göze çarpmamaktadır. Ancak Ebû Ya’lâ’nın vezirlik, valilik, cihad emirliği ve iç meseleler konularını bir tek bölüm başlığı altında incelemesi, bu eserin bölüm sayısını on yediye düşürmüştür. Konuların ele alınışı ve işleniş tarzı bakımından da her iki eser arasında büyük ölçüde benzerlikler göze çarpar. Bununla birlikte Ebû Ya’lâ. çağdaşı Mâverdfnin eserinde görülen mukayeseli metodu uygulamayarak genellikle Ahmed b. Hanbel’in görüşlerine yer verir. Muhtevada görülen bazı farklılıkların temel sebebi de budur. Mâverdî ile Ebû Ya’lâ’nın el-Ahkâmü’s-sultâniyye’ien arasındaki tertip, muhteva ve metin benzerlikleri, birbirinin çağdaşı olan bu iki yazardan hangisinin diğerinden istifade ettiği sorusunu zihinlere getirmiştir. Zira böyle bir benzerlik, ancak müelliflerden birisinin diğerinden veya her ikisinin bir üçüncü kaynaktan faydalanması halinde gerçekleşebilir. Araştırıcılar bu konuda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Abdullah Mustafa el-Merâgl. Ebû Ya’lâ’nın eserinin orijinal olduğu ve İmam Mâverdî’nin Ebû Ya’lâ’dan istifade ettiği görüşündedir (bk. Muhammed Abdülkâdir Ebû Fâris, s. 517). Cahen, Kamerüddin Han, Mikhail ve Ebû Ya’lâ’nın el-Ahkâmü’s-sultâniyye’si üzerinde doktora çalışması yapan Muhammed Abdülkâdir Ebû Fâris ise Mâverdfnin eserinin orijinal olduğu kanaatindedirler (bk Donald P Little, The Müslim Wor!d, LXIV •’1, s 7-8, Muhammed Abdülkâdir Ebû Fâris, s. 521 vd.) Mâverdfnin Ebû Ya’lâ’dan daha yaşlı olmasından hareket eden bu araştırmacılar, onun bu eseri Ebû Ya’lâ’dan daha önce yazmış olabileceğini düşünmektedirler. Bu konuda, özellikle Muhammed Abdülkâdir Ebû Fâris’in ileri sürdüğü deliller dikkate değer olmakla birlikte, üçüncü bir ihtimali, yani bu iki yazarın birbirinden bağımsız olarak, bugün bilinemeyen bir başka kaynaktan faydalanıp eserlerini telif etmiş olmaları ihtimalini de gözden uzak tutmamak lazımdır (bk. H. Laoust, “Hanâbila”, El2 (İng.j, ili, 1591. Aralarında bulunan benzerliklere rağmen, iki eser için birbirinin tamamen kopyası hükmünü vermek kolay değildir. Her iki eserdeki bölümlerin (örnek olarak her iki eserin “imamet” bölümleri karşilaştırılabilir) dikkatli bir mukayesesi, hem usul hem de muhteva bakımından bu iki eser arasındaki farkı açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Ebü Ya’lâ’nın el-Ahkâmü’s-suItâniyye’si Muhammed Hâmid el-Fakki tarafından 866 (1462) tarihli bir yazma nüshası esas alınarak yayımlanmıştır (Kahire 1357/ 1938). Eserin daha sonraki baskılarına da esas teşkil eden bu neşirde, metinde geçen hadislerin önemli bir kısmının tahrîc’i, müellifin ha! tercümesi ve ayrıntılı bir konu fihristi yer almaktadır. Ayrıca Mâverdfnin eseri ile bu eser arasındaki bazı farklılıkların dipnotlarda gösterilmesi de bu neşrin önemli özel-liklerindendir.
Ebû Ya’lâ’nın bu eseri üzerinde. Ezher Üniversitesi’nde Muhammed Abdülka-dir Ebû Fâris tarafından 1974 yılında hazırlanan doktora çalışması. el-Kâdî Ebû Ya’id el-Ferrâ* ve kitâbühû el-Ahkûmü’s-sultâniyye adıyla neşredilmiştir (Beyrut 1400/ 1980: 1403/1983)
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi