Ahkâmü’l-Kur’ân. Ebu Bekir ibnü’l-Arabî’nin (ö. 543/1148) ahkâm âyetlerinin tefsirine dair eseri.
İbnü’l-Arabi’nin en önemli eserlerinden biridir. Müellif, Kurân-ı Kerîm’in tertibine uygun olarak, İçinde ahkâm âyeti bulunan 108 süreyi ele almakta ve bu sû-relerdeki 852 ahkâm âyetini teker teker açıklamaktadır. Ahkâm âyeti ihtiva etmeyen Kamer, Hakka, Tekvîr, İnfitâr, Hümeze ve Kâfirûn sûreleri eserde yer almaz. İbnü’l-Arabî her sûrenin tefsirine o sûredeki ahkâm âyetlerinin sayısını zikrederek başlamakta, her âyetin başında da o âyette kaç mesele olduğunu ayrıca belirtmektedir.
Müellif âyetlerden hüküm çıkarırken lugata. sünnete ve sahabenin tatbikatına dayanmaktadır. Sünnete başvururken cerh ve ta’dîl* noktasından rivayetleri dikkatle değerlendirir, zayıf hadisleri kullanmamaya itina eder. Muteber bir hadis bulamadığı durumlarda ise sahabenin tatbikatını esas alır. Bu yönüyle o, İmam Mâlik’in “amel-i ehl-i Me-dîne’yi kabuldeki usulünü takip etmektedir. Ayrıca İsrâiliyat’tan da dikkatle kaçınmıştır.
Eserde âyetlerin açıklanması sırasında zaman zaman diğer âyetlerden deliller getirilmiş ve aralarındaki münasebetlere işaret edilmiştir. İbnü’l-Arabî, âyetleri tefsir ederken diğer mezheplerin görüşlerine de yer verir. Mensup olduğu Mâlikî mezhebiyle diğer mezhepler arasında mukayeseler yapar, kendi mezhebinin görüşlerini kuvvetli bir mantık ve mâkul delillerle savunur. Bazı konularda mezhep tarafgirliği ağır basmakla birlikte, genellikle diğer mezheplerin görüşlerini objektif olarak değerlendirdiği görülmektedir. Bu yönüyle Mâlikîler arasında büyük bir itibara sahip olduğu gibi, diğer mezhep âlimleri tarafından da kabul görmüş ve eseri tefsir ve fıkıhta muteber bir kaynak sayılmıştır. Bu eserin Mâlikîler nezdindeki itibarı o dereceye ulaşmıştır ki meselâ yine bir Mâlikî âlim olan Kurtubî (o. 671/1272), el-Cûmi* li-ahkâmi’1-Kur-Mn adlı eserinin hemen her sayfasında Ahkâmü’l-Kur’ân’dan nakiller yapmıştır denebilir.
Ahkâmü’l-Kur’ân’in çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları vardır (bk. Brockelmann, GAL, I, 525; Suppl., i, 732; Karatay, TopkapıArapça Yazmalar, 1, 478). Eser ilk defa Fas Sultanı Muhammed RefT Abdülhafîz tarafından bastırılmıştır (Kahire 1331, III). Ancak bu baskıda âyetler harekesiz ve numarasız olduğu gibi eserin fihristi de yoktur; ayrıca birtakım baskı hatalarına rastlanmaktadır. Daha sonra eserin tenkitli neşrini Ali Muhammed el-Bicâvî gerçekleştirmiş (Kahire 1377-1378/1957-1958, I-1V) ve yine onun tarafından gözden geçirilerek tekrar basılmıştır (Kahire 1387/ 1967, 1392/1972). Bicâvî âyetleri numaralamış, garîb* kelimelerin mânasını açıklamış, hadisleri tahrîc* ederek şiirlerin kaynaklarını göstermiştir. Eserin metnini, ondan iktibasta bulunan diğer tefsir kitaplarıyla ve özellikle Kurtubî”-nin tefsiriyle de karşılaştıran Bicâvî, her cildin sonuna sûre ve âyetlerin fihristini koymuş, ayrıca dördüncü cilde, âyetleri ve konuları içine alan geniş bir fihrist ile hükümlerin bulunduğu yerleri gösteren alfabetik tahlilî bir fihrist de eklemiştir.
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi