Doğu Avrupa Ülkelerinde Sinema
II.Dünya Savaşı’na kadar Doğu Avrupa ülkelerinde uluslararası ilgi görecek bir sinema etkinliğine rastlanmaz. Savaş sonrasındaysa yeni rejimlerin sinemayı büyük ölçüde desteklemesi sonucunda Polonya, Macaristan ve Çekoslovakya’da önemli sinema hareketleri ortaya çıkmıştır.
Polonya sineması, savaş sırasında SSCB’den kaçan, savaş bitince de ülkelerine dönen A.Ford gibi yönetmenler ve Jerzy Toeplitz gibi eleştirmenler tarafından kurulmuştur. Yaptıkları filmlerle Polonya’nın tarihsel deneyimine eğilen ve baştan beri film üretiminin siyasal iktidardan bağımsız olmasına özen gösteren bu “eskikuşak”sinemacılar, aynca ünlüLödz Sinema Okulu’nu da kurarak genç yönetmenlerin yetişmesine ön ayak olmuşlardır.
Lodz Sinema Okulu’ndan yetişen genç sinemacılar 1950’lerde uluslararası alanda da adını duyuran güçlü bir sinemanın yaratıcıları olmuşlardır. A.Wajda, A.Munk, J.Kawalerowiozr’, R.Polanski gibi yönetmenlerin temsil ettiği bu yeni akım, 1956’da rejimdeki yumuşama sonucu oluşturulan görece bağımsız film birimlerinde örgütlenerek, ülkenin gerçeğini ve tarihini sorgulayan özgün yapıtlar vermişlerdir.
1960’larda rejimdeki sertleşme, sinema alanında durgunluğa yol açmış, birçok ünlü yönetmen yurt dışında çalışmak zorunda kalmıştır. 1970 işçi hareketleri rejimde yeniden görece bir yumuşama yaratınca, eski kuşaktan Wajda ve orta kuşaktan K.Zanussi ile yeni kuşaktan Krzysztof Kieslouuski, Agnieszka Holland, Feliks Faik ve Janusz Kijowski gibi yönetmenler, yeniden canlandırılan özerk film birimlerinde, ülkenin ve ülke insanının ahlaksal, toplumsal ve ideolojik sorunlarına eğilen yapıtlar gerçekleştirmişlerdir. 1981 sonunda ülkede sıkıyönetim ilan edilmesi üzerine zor koşullarla karşı karşıya kalan sinemacılar, sanat anlayışlarından ödün vermeden çalışmalarını sürdürmeye özen göstermişlerdir.
II.Dünya Savaşı’ndan sonra yeni bir temelde gelişen Macar sineması, 1956’da ülkenin Sovyet birlikleri tarafından işgal edilmesi üzerine kesintiye uğramıştır. Bu tarihe kadar özgün ve nitelikli filmleriyle Z.Fahri ” uluslararası alanda adını duyurmuştur. Macar sineması ancak 1960’ların başlarında sinema sanayinin ve Sinema ve Dramatik Sanatlar Akademisi’nin yeniden canlandırılmasıyla dinamik bir sıçrama göstermiştir. Bu dönemde M.Jancsö, I.Szabo, Istvân Gadl (1933) gibi yönetmenler Macaristan’ın altı yüz yıllık sancılı geçmişinin değişik dönemlerine eğilen ve ülke insanıyla toplumunun kimliğini araştıran, birbirinden ilginç yapıtlarım art arda vermişlerdir. Giderek toplumun güncel sorunlarına eğilen bu yönetmenlerin arasına zamanla M.Meszdros ve Peter Basco gibi sinemacılar da katılmıştır.
Çekoslovakya’da 1965’te genç sinemacıların özgün ve yaratıcılık dolu yapıtlarından oluşan yeni bir akım ortaya çıkmıştır. M.Forman, Jan Nemec (1936), Jiri Menzel ( 1938) gibi yönetmenlerin öncüsü olduğu bu akım, ele aldığı konular ve anlatımları bakımından Fransız Yeni Dalga akımına benzetilmiş ve Çek Yeni Dalgası adıyla anılmıştır. 1968 işgali sonrasında ise yeniden sessizliğe gömülen Çekoslovak sinemasında J.Tmka’nın kukla film çalışmalarının ayrı bir yeri vardır.
Öteki Doğu Avrupa ülkelerinde ise güçlü ve sürekli sinema akımlan olmamakla birlikte, tek tek yönetmenlerin ilginç yapıtlarına rastlanmaktadır. 1960’lann sonlarında D.Makaveyev’ in filmleriyle adım duyuran Yugoslav sineması, 1985 yılında bir Yugoslav filminin Cannes Film Şenliği’nde Büyük Ödülü kazanmasıyla yeniden kendinden söz ettirmiştir.
Doğu Almanya’da Konrad Wolf’un (1925) Bulgaristan’da ise Borislav Şaraliyev’in filmleri anılmaya değer çalışmalardır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi