VAUVENARGUES, Luc de Clapiers (1715-1747)
Fransız, filozof ve ahlakçı. İnsanda birbirine indirgenemeyen değişik kavrayış yetilerinin bulunduğunu ileri sürmüştür.
6 Ağustos 1715’te Aixen-Provence’de doğdu, 9 Mart 1747’de Paris’te öldü. Eski bir ailedendi. Sağlığının bozukluğu yüzünden özel öğrenim gördü, Plutarkhos’un yazılarından etkilenerek orduda görev almayı amaçladı. 1733’te Lombardia, 1742’de Bohemya savaşlarına katıldı, ordu geri çekilirken, kışın bastırması sonucu ayakları dondu, görevden ayrıldı. Çiçek hastalığına tutulunca görme gücü azaldı. Bütün çalışmalarını yazın ve ahlak konuları üzerinde yoğunlaştırdı. Yaşamı boyunca, yalnız Voltaire, Mirabe-au ve Marmontel gibi üç kişiyle yakın ilişki kurdu.
Vauvenargues için önemli olan insanı anlamak, onu davranış ve eylemleri içinde tanımaktır. Eylemlerinden soyutlanan bir kavram niteliğine dönüştürülen insan değil, ancak yaşayan, yaşadığının bilincinde olan, acı çeken, sevinen insan gerçektir. İnsan, kavrayış yetisinin sağlamlığı, gücü oranında başarılı olabilir. Başarı ise soyutlamakla değil, “varlıkları karşılıklı ilişkileri içinde görmekle, nesnelerin kanıtlarını bulup açıklamakla, onları kendi kaynaklarında ve ortak bir odakla kavramakla” sağlanır. Bunu yaparken tek tek varlıklara değil de genel olana, bütüne yönelmek gerekir. Ona göre belli kavrayış yetisi örnekleri vardır. Bunlar birbirini gerektirmez, her biri bütün varlık alanını kavrama eğilimi gösterir. Bu kavrayış yetisi örneklerinin önemlileri canlı kavrayış yetisi, nesnenin özüne inerek konuyu yakalayan kavrayış yetisi, ozana özgü kavrayış yetisi, düşünen kavrayış yetisi, derin kavrayış yetisi, doğru kavrayış yetisi adını alır. Bu yetilerin başarı ortamları da ayrıdır, biri ötekine indirgenemez. Öte yandan, bireyin ahlakı da taşıdığı kavrayış yetisiyle koşullanmıştır, çünkü yeti ahlakla ilgili davranışın kaynağıdır. Kişinin yetisi neyse ahlakı da ona göredir.
Vauvenargues’ye göre istencin kişiyi denetim altına alma olanağı yoktur. İstenç “bir sarkacın üzerindeki, saatleri göstermeye yarayan iğnedir” devinimi sağlayan nesne değildir. İnsanı eyleme iten değişik nitelikteki tutkulardır, kişilik de bu tutkuların türüyle bağlantılıdır.
• YAPITLAR (başlıca): lntroduction a la connaissance de l’esprit humain, 1746, (“İnsan Usunun Bilinmesine Giriş”); Les maximes, 1746, (“Özdeyişler”); Reflexions sur divers sujets, (ö.s.), 1938, (“Değişik Konular Üstüne Düşünceler”); Caracters et Dialogues, (ö.s.), 1938, (“Karakterler ve Diyaloglar”); Discours sur la liberte, (ö.s.), 1938, yay. F.Schalh, (“Özgürlük Üstüne Konuşmalar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi