THEOPHRASTOS (İÖ ykş. 371-ykş. 287)
Eski Yunan, botanikçi ve düşünür. Aristoteles’in kurduğu felsefe okulunun en etkili filozoflarından biri ve bilimsel botaniğin kurucusudur.
Ege Denizi’ndeki Lesbos (Midilli) Adası’nda, Eresos’ta doğdu, Atina’da öldü. Asıl adı olan Tyrta-mos unutulmuş, Aristoteles’in taktığı Theophrastos (Tanrı gibi konuşan) lakabıyla tanınmıştır. Yaşamı ve yitik yapıtları üstüne ayrıntılı bilgi veren Diogenes Laertius’a göre, genç yaşta Atina’ya giderek Akade-mia’da Platon’un öğrencisi oldu ve İÖ 347’de Anadolu’da ya da 344-342 yıllarında Lesbos’ta tanıştığı Aristoteles ile ömür boyu sürecek bir dostluk kurdu. Aristoteles’in Atina’daki ünlü Lykeion ya da Peripa-tos Felsefe Okulu’ndaki derslerini izleyen ve yardımcılığını üstlenen Theophrastos, Aristoteles’in Atina’dan ayrılıp Kalkis kentine sığınması üzerine, 322’den başlayarak ölünceye değin, otuz beş yıl boyunca bu ünlü okulu yönetti ve aralarından tanınmış bilim adamlarının yetiştiği 2.000’i aşkın öğrenciye
ders vererek Eski Yunan biliminin ve düşüncesinin gelişmesinde etkili oldu.
Theophrastos, yalnızca bilim ve felsefenin çeşitli dallarında değil, tarih, hukuk, edebiyat, müzik, siyaset ve kültür tarihi gibi çok çeşitli alanlarda 200’ü aşkın yapıt vermiş verimli bir araştırmacı ve üretken bir yazardı. Yapıtlarından pek az bir bölümü günümüze gelebilmiş, buna karşılık yazarı bilinmeyen kimi incelemelerin de Theophrastos’un kaleminden çıktığı öne sürülmüştür. Aristoteles felsefesini bütünüyle ele alıp, kökleri daha eski düşünürlere dek uzanan kimi öğelerle Aristotelesçilik’i sistemli bir bütünlüğe kavuşturmayı amaçlayan Theophrastos, biyoloji bilimlerinde de Aristoteles geleneğinin yakın bir izleyicisi oldu. Bilimsel çalışmalarını özellikle botanik alanında yoğunlaştırarak günümüze, 9 ciltlik Peri phyton historia (“Bitkiler Tarihi Üstüne”) ve 6 ciltlik Peri phyton aition (“Bitkilerin Nedenleri Üstüne”) gibi iki dev yapıt bırakan Theophrastos, bu yapıtlarından ilkinde 550 kadar bitki türünü tanımlamış ve sınıflandırmış, İkincisinde ise bitki fizyolojisine ve etiyolojisine ağırlık vermiştir. Bir çenekli ve iki çenekli bitkiler arasındaki ayırımı, çeşitli bitkilerde çiçek ile meyve arasındaki ilişkiyi ve çimlenme olayını doğru olarak tanımlayan, yerküredeki bitki dağılımının toprak yapısına ve iklime bağlı olduğunu vurgulayan Theophrastos, kavramları ve terimleriyle de bilimsel botaniğin kurucusu sayılır.
• YAPITLAR (başlıca): Latince baskıları: Historia planta-rum, 2 cilt, 1916, (“Bitkiler Tarihi Üstüne”); De causis plantarum, 1927, (“Bitkilerin Nedenleri Üstüne”); De sensibus, 1927, (“Duyular Üstüne”); Metaphysics, 1929, (“Metafizik”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi