Bülent Arel (İstanbul, 23 Nisan 1919; – Stony Brook(en), New York, 24 Kasım 1990)
Yirminci yüzyıl müzik tarihine imzasını atmış, elektronik müziğin öncü bestecisi.
Uluslararası literatürde elektronik müziğin öncü bestecilerinden olarak yer alan Bülent Arel, Colombia-Princeton Elektronik Müzik Merkezi’nin kuruluşunda önemli pay sahibidir.
Galatasaray ve Ankara liselerinde okudu. 1939 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı’na girdi. Ferhunde Erkin ile piyano, Necil Kazım Akses ile kompozisyon çalışmış, 1947’ de konservatuvarı bitirmiştir. 1950’den sonra Gazi Eğitim, Ankara Radyosu ve konservatuvardaki görevlerinin yanı sıra, orkestralar yönetmiş, piyanist olarak resitaller vermiş, eşlikçilik yapmış, korolar kurmuş, tonmayster olarak çalışmıştır. Bu yıllarda Helikon adlı derneğin kurucuları arasına katılmış, derneğin yaylı çalgılar orkestrasıyla Barok dönemden çağdaş müziğe uzanan zengin bir repertuarın tanınmasına öncülük etmiştir.
Bülent Arel’in çocukluğundan beri uçak ve uçma sevdasına tutulduğu bilinir. Yaşamının son yıllarında aldığı pilotluk ehliyetiyle ABD’de kiralık küçük uçaklar kullanmak onun en büyük zevklerinden biri olmuştur. Yine çocukluğundan beri radyolara merak salmıştı: ortaokuldayken evinde kurduğu atölyede bozuk radyoları onarmış, kimi radyoları da demonte edip yeniden montajını yapmıştır. Onun elektronik müziğe duyduğu tutku, işte bu radyo ve daha sonraki elektronik aygıtlara olan merakıyla desteklenmiştir.
Müzik tarihçimiz ve eleştirmenlerimizden Prof. Filiz Ali, 1959’da Arel’in Rockefeller bursuyla gittiği New York’ta Columbia-Princeton Elektronik Müzik Merkezi’nin kuruluşunda öncelikli bir yeri olmasının nedenini, Edgar Varese, Vladimir Uçasevski, Milton Babbitt ve Otto Leiuning gibi elektronik müzik bestecilerinin hepsinden daha fazla pratik, teorik bilgi ve beceriyle donanmış bulunması ve bu birikimi yaşama kolayca geçirebilmesi olarak açıklar.
Arel, 1962’de Türkiye’ye dönmüş ve ABD’deki birikimini ülkemize aktarmak istemiştir. 1962-65 yılları arasında Ankara Radyosu Müdürlüğü’nü yaparken bir yandan da konservatuvar ve Gazi Eğitim’de öğretmenliği sürdürmüş, ama asıl Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde bir elektronik müzik merkezi kurmak için çaba göstermiştir. Bu amaç gerçekleşmeyince 1965 yılında yeniden ABD’ye giderek orada yerleşmiştir.
Bestecimiz, ilk yapıtlarını 1950’lerde üretmiştir. Bu yapıtlar, genelde izlenimci akımın etkisindedir. 1957 yılından sonra ise Schönberg’in on iki ton yöntemine yönelmiş ve elektronsal gereçleri de kullanmaya başlamıştır. ABD’deki yaratıcı serüveni ise önce 1959-62 arasını, sonra da 1963’ten 1991’de öldüğü güne kadar süren iki dönemi kapsar. İlk dönemde Arel, Elektronik Müzik Merkezi’nde dersler vermiş, elektronik müzik laboratuarında yeni yöntemler bulmuş ya da geliştirmiş ve 15 dolayında yapıt bestelemiştir. 1965 yılından sonra ise Yale Üniversitesi’nin elektronik müzik laboratuarını kurmuş, New York Devlet Üniversitesi’nde (State University of New York, SUNY) Stony Brook’ta profesör olarak 1971 yılından başlayarak teori ve kompozisyon dersleri vermeye başlamıştır.
Arel’in yapıtları üç grupta değerlendirilebilir:
- Geleneksel çalgılar için ve belirli biçimlere (formlara) göre bestelenenler
- Geleneksel çalgılarla elektronsal gerecin birlikte kullanıldığı yapıtlar
- Bütünüyle elektronsal olan kompozisyonlar.
Türkiye’de yaşadığı yıllarda, film ve TV müzikleri ile dans toplulukları için yazdığı müziklerin yanı sıra, çocuklar için de müzikli oyunlar yazmıştır.
ABD’de ölen Bülent Arel’in yapıtlarının hakları, American Composers Alliance’a aittir.
Başlıca eserleri
Bale için
- Çocuklar için Eski Tarzda Bale suiti, piyano için, 1948.
- Orkestralama 1951.
- Haensel ve Gratel, 1952.
- Bremen Mızıkacıları, 1956.
- Nasreddin Hoca, 1956-57.
Orkestra için
- Divertimento, üflemeliler için, 1946.
- Suite İntime, 1949.
- Senfoni No: 1, 1949.
- Senfoni No: 2, 1951-52.
- Senfoni No: 3, (on iki ton tekniğiyle), 1952.
- Dört Anadolu Dansı, 1958.
- Haydn’a Saygı Senfonisi, 1960.
Solo çalgı ve orkestra için
- Allegro de Concert, piyano ve orkestra için, 1946.
- La Danse, piyano ve orkestra için, 1951-52.
— Tiyatro için —
- Bulvar, 1963
Oda müziği
- Sonatin, viyola ve piyano için, 1945.
- Yaylılar Kuarteti, 1946.
- Trio, keman, viyolonsel ve piyano için, 1947-49.
- Klee’nin Resimleri Üzerine Improvisation, oda orkestrası için, 1951.
- Altı Bagatel, yaylılar orkestrası için, 1952.
- Kuvartet, yaylılar dörtlüsü ve ses şeriti için, 1960.
Şan ve piyano
- Les Roses, (Rilke’nin altı şiiri üzerine), 1952.
- Beş Sonnet, (İlhan Berk’in şiirleri üzerine), 1958.
Koro
- Üç Madrigal, 1948.
Solo çalgı için
- Halk Türküleri, piyano için, 1945.
- Çeşitlemeler, piyano için, 1946.
- La Dance, piyano için, 1949.
- Eski Bir Mask, arp için, 1950.
- Altı Vals, arp için, 1950.
- Keman için Müzik, 1950.
Elektronik müzik yapıtları
- Yaylılar dörtlüsü ve Ses Şeriti için Müzik, 1957.
- Stereo-elektronik Müzik No.1, 1961.
- Stereo-elektronik Müzik No.2, 1961.
- Kutsal Tören, 1961.
- Wall Street’ten İzlenimler, 1964.
- Modern dans ve müzik, video teyp için, 1964.
- Fragment, 1960.
- Mimiana I / Flux, modern dans topluluğu için müzik, 1968.
- Mimiana II / Frieze, Modern dans topluluğu için müzik, 1969.
- Capriccio, TV için, 1969.
- Mimiana III / Six and Seven, dansçılar için, 1973.
- Out of Into, film için.
- Roudling, Mimi Garrard Dans Grubu için, 1985.