O’NEILL, Eugene (1888-1953)
ABD’li oyun yazarı. Yapıtlarında korkusuzca biçim denemeleri yapmış, ülkesinin tiyatro alanındaki en ünlü yazarlarından biri olmuştur.
Eugene Gladstone O’Neill 16 Ekim 1888’de New York’ta doğdu, 27 Kasım 1953’te Boston’da öldü. Babası İrlanda asıllı bir tiyatro oyuncusu olan James O’Neill’di. Yaşamının ilk yedi yılı boyunca annesi Ellen Quinlan O’Neill ve babasının tiyatro topluluğu ile değişik kentleri dolaştı. Tiyatro dünyasıyla çok küçük yaşta tanışması, kendi özel düş dünyasında yaşayan içedönük bir çocuk olmasına yol açtı. 1895’te girdiği St.Aloysius Academy adlı yatılı okulda yalnızlığı ve mutsuzluğu daha da arttı. 1900’da öğrenimini New York’taki De LaSalle okulunda sürdürdü. Gündüzlü öğrenci olduğu için annesiyle birlikte oturuyordu. Annesinin bir hastalık sonucu tutulup bir türlü kurtulamadığı uyuşturucu alışkanlığından da olumsuz yönde etkilendi. 1906’da girdiği Princeton Üniversitesi’nde bir yıl okuduktan sonra yükseköğrenimini yarıda bırakarak çeşitli işlerde çalıştı. Tayfa olarak girdiği şileplerle Güney Amerika ve Avrupa ülkelerini dolaştı. Gemiciler arasında geçen bu dönemi ona daha sonraki yaşamında yazacağı oyunlar için zengin bir malzeme kaynağı oldu. 1909’da evlendiği ilk karısından kısa sürede ayrıldı. Bir ara oyunculuk ve gazetecilik yaptı. 1912’de hastalanıp yattığı sanatoryumda tiyatro edebiyatının büyük ustalarını okudu, özellikle Ibsen ve Strindberg gibi yazarların etkisi altında denizcilik yaşantısından ve ailesinin bunalımlarından esinlenerek ilk oyunlarını yazmaya başladı. 1914’te George Pierce Baker’in Harvard’daki tiyatro kurslarını izledi. Provincetown Oyuncuları 1916’da O’Neill’in Bound East for Cardiff (“Doğuya, Cardiff’e Doğru) adlı oyununu sahnelediler. Bu topluluk 1917-1920 arasında New York’ta çalışmaya başladı ve orada da O’Neill’in o dönemde yazdığı kısa oyunlardan on tanesini sahneye koydu. O’Neill 1920 ve 1921’de Beyond the Horizon (“Ufkun Ötesinde”) ve Anna Christie oyunlarıyla iki kez üst üste Pulitzer Ödülü’nü kazandı. İkinci kez evlendi ve ayrıldı. Daha sonra üçüncü karısı oyuncu Carlotta Monterey’le evlendi. 1930’larla 1940’lardaki dizi oyunlarını tutulduğu Parkinson hastalığı yüzünden güçlükle yazabildi. Bu dönemde aşırı alkol tutkusu ve aile sorunları da çalışmasını büyük ölçüde engelliyordu. 1934’te sahnelenen Days Without End’ den (Sonu Gelmeyen Günler) sonraki on iki yıl içinde Broadway’de hiçbir oyunu oynanmadıysa da 1936’da Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldı. 1939’da ise The Iceman Cometh (“Dondurmacının Gelişi”) adlı oyunuyla son ve en parlak dönemi başladı.
Etkilendiği kaynaklar
O’Neill’in yazarlığa başladığı yıllarda ABD’de köklü bir tiyatro geleneği yoktu. Bu yüzden o, kendi okuduklarından ve yaşadıklarından yararlanarak kendine özgü bir tiyatro anlayışı yarattı. Özellikle Strindberg’den ve Dışavurumculuk (Ekspresyonizm) akımından, Freud’un bilinçaltıyla ilgili düşüncelerinden etkilendi. Nietzsche’nin felsefesi ise onda Amerikalılar’a özgü kendine güven duygusunu ve bireyciliği pekiştirdi. İnsanların iç dünyalarının karmaşıklığını deneysel biçimlerle dile getirmeye çalıştı. The Empe-ror Jones’da (İmparator Jones) Karaib Adaları’ndaki zenci bir diktatörün evrimini, The Hairy Ape’&c (“Kıllı Goril”) doğadan ve toplumdan kopan bir borsacının kişiliğini ararken yok oluşunu sergiledi. Marco Millions’dz (Milyoncu Marco) Amerikalıların para düşkünlüğünü Venedikli Marco Polo’nun öyküsüne benzeterek yerdi. Strange Interlude’de (Araya Giren Garip Oyun) bir kadının iç dünyasını oyuncuların sahnede kımıldamadan durarak konuştukları özgün bir teknikle verdi.
Son dönem yapıtları
O’Neill’in orta döneminde Mourning Becomes Electra (Elektra’ya Yas Yaraşır), Ah, Wilderness! (“Ah, Yalnızlık!”) ve Sonu Gelmeyen Günler gibi oyunlarında aile sorunlarını işledi. Özellikle Aiskhylos’un Atreus ailesinin yazgısını, ABD İç Savaşı yıllarına dönerek Mannon ailesinin dramı biçiminde yeniden ele aldığı Elektra’ya Yas Yaraşır’ da büyük başarıya ulaştı. Bunları 1934-1943 arasında yazdığı bir dizi tek perdelik oyun izledi. A Tale of Possesors Dispossessed (“Ellerindekileri Yitirenlerin Masalı”) genel başlığını verdiği uzun oyunlar dizisinde ise A Touch of the Poet (Şair Ruhu) ve More Stately Mansions (“Görkemli Konaklar”) gibi oyunları aynı oyun kişilerinin değişik dönemlerini gösteriyordu. (Long Day’s Journey into Night (Günden Geceye) ile A Moonfor the Mishegotten (Ay Herkese Gülümser), O’Neill’in kendi ailesinden esinlenerek çizdiği Tyrone ailesinin kişilerini topluca ve ayrı ayrı ele alan oyunlardır. Bunlardan özellikle Günden Geceye, yetişme döneminde annesi, babası ve ağabeyi ile ilişkilerini büyük bir içtenlik ve yalınlıkla işlediği çarpıcı bir başyapıttır.
O’Neill’in başarılı oyunları, yoğun insan tutkularını etkili bir tiyatro diliyle canlandıran ve kendi türünde en yetkin Amerikan romanlarıyla şiirlerinin düzeyine ulaşan parlak örneklerdir.
• YAPITLAR (başlıca): The Web, 1914, (“Örümcek Ağı”); Bound Ea.it for Cardiff 1914, (“Doğuya, Cardiff’e Doğru”); Before Breakfast, 1916, (Kahvaltıdan Önce, 1946); ‘ile, 1916, (Yağ,1946);T/!e Rope,.1918, (İp, 1946); Beyond the Horizon, 1918, (“Ufkun Ötesinde”); Gold, 1920, (Altın, 1947); Anna Christie, 1920, (Anna Christie, 1946); The Emperor Jones, 1920, (İmparator Jones, 1955); Diffrent, 1920, (Farklı, 1946); The Hairy Ape, 1921, (“Kıllı Goril”); The Fountain, 1922, (“Çeşme”); Desire Underthe Elms, 1924, (Karaağaçlar Altında, 1945); Marco Millions, 1925, (Milyoncu Marko, 1954); The Great God Brovm, 1925, (“Koca Tanrı Brown”); Lazarus Laughed, 1926, (“Lazarus Güldü”); Strange Interlude, 1927, (Araya Giren Garip Oyun, 1945); Dyrtamo, 1928, (“Dinamo”); Mourning Becomes Electra, 1931, (Elektra’ya Yas Yaraşır, 1960); Ah, Wilderness!, 1933, (“Ah,Yalnızlık ! ”); Days Without End, 1933, (Sonu Gelmeyen Günler, 1946); The Iceman Cometh, 1939, (“Dondurmacının Gelişi”); Long Day’s Journey into Night, 1941, (Günden Geceye); A Touch of the Poet, 1942, (Şair Ruhu); Hughie, 1942; A Moon for the Misbegotten, 1943, (Ay Herkese Gülümser); More Stately Mansions, 1953, (“Görkemli Konaklar”).
• KAYNAKLAR: B.H.Clark, Eugene O’Neill: The Man and His Plays, 1947; A. ve B.Gelb, O’Neill, 1962; L.Sheaffer, O’Neill, Son and Playıvright, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi