PESSOA, Fernando (1888-1935)
Portekizli şair. Dört değişik adla yazdığı şiirleri ölümünden sonra yayımlanmış ve Camoens dışındaki en önemli Portekiz şairi sayılmasını sağlamıştır.
13 Haziran 1888’de Lizbon’da doğdu, 30 Kasım 1935’te aynı kentte öldü. Müzik eleştirmenliği yapan
babasının ölümünden kısa bir süre sonra annesi Portekiz’in Durban konsolosuyla evlendi. Bir yıl sonra annesiyle Güney Afrika’ya giden Pessoa, Durban’da tam bir İngiliz eğitimi gördü. 1903’te Cap Üniversitesi’ne girdi. 1905’te Lizbon’a dönerek yaşamının sonuna kadar orada kaldı. Geçimini İngilizce ve Fransızca iş mektupları yazarak kazanmaya başladı. Boş zamanlarında da şiirle uğraştı. İçedönük bir kişiliği olduğu için başarılı bir aşk ilişkisi olmadı ve hiç evlenmedi.
Zaman zaman Portekiz’in edebiyat yaşamında oldukça etkin bir rol oynadı. İlk şiirlerini İngilizce yazdı. 35 Sorınets (“35 Sone”) ve Erıglish Poems (“İngilizce Şiirler”) başlıklarıyla 1918 ve 1922’de yayımladığı bu yapıtlarının Londra’da çıkan haftalık Times Literary Supplement dergisi aşırı bir Shakespe-are özentisi olduğunu ileri sürdü. Portekizce şiirleri ise Orfeu ve Portugal Futurista gibi dergilerde çıkan Pessoa, bunlardan yurtseverlik duygularını dile getiren 44 örneği Mensagem (“Mesaj”) adı altında 1934’te yayımladı.
Pessoa’nın en ilginç yanlarından biri de kendi imzasıyla yayımladıklarının dışında, her biri ayrı ve özgün bir anlatıma sahip üç değişik imzayla şiirler yazmasıdır. Bunlardan Alberto Caeiro duyular dünyasını dile getiren ve ancak esinlendiği zaman yazan bir şairdir. Kendi adıyla yazdığı şiirlerde Pessoa, ancak Ricardo Reis ve Alvaro de Campos adlı öbür kimlikleri ortaya çıktıktan sonra tam bir olgunluğa ulaştı. Pessoa dramatik olay örgüsü olan oyunlar yazmamış olsa bile, ayrı ayrı kimlikleri olan bu şairleri yaratarak bir çeşit oyun yazarı olduğunu ileri sürüyordu. Bazı eleştirmenler de bu şairleri yazılmamış bir romanın kahramanları olarak tanımlıyorlardı. Pessoa’nın yarattığı öbür şairlerden Ricardo Reis, 1912’de bir dizi pagan şiir yazmayı denediği dönemde ortaya çıkmıştı. İki yıl sonra Reis’in de ustası sayılan Caeiro’nun şiirleri yoğun bir esinlenme sonucu yazıldı. Caeiro’nun saflığına ve yalınlığına karşı Pessoa’nın kendi adıyla yazdığı şiirlerde metafizik öğeler, kavramlar ve ruh durumları ağır basar. Yaşama yenik düşmüş, avunmasız bir şair olarak sürekli bir arayışı dile getirir. Ricardo Reis’te de yaşam yorgunluğu belirgin bir özelliktir. Ancak, Reis’in şiirinde bu gerilimi klasik anlayışın ölçüleri içinde çözme çabası, onun kendi isteğiyle Yunan şiirine öykünen bir sanatçı olmasıyla sonuçlanır. Yaratıcısının yenilikçi yanını ortaya çıkaran şair ise Alvaro de Campos’tur. Makinelerin devinim zenginliği Campos’un ilk şiirlerinin esin kaynağıdır. Campos’un kişiliğinde Pessoa öbür kimliklerinde baskı altında tuttuğu Dionisos coşkunluğunu açığa çıkarmıştır. “Ode triunfal” (“Zafer Türküsü”) ve “Oda maritima” (“Deniz Türküsü”) gibi şiirlerinde modern kent yaşamı ve modern dünyada çıkılan uzun bir yolculuk, Whitman’ın uzun dizelerini çağrıştıran bir koşuk düzeni ve onun yaşamı kucaklayan tutumuyla okurun karşısına çıkar.
Pessoa’nın dört ayrı şair kimliğiyle yazdığı şiirler, onun şiir konusunda yazdığı kuramsal denemelerinden de anlaşılacağı gibi, kendi özbenliğini aramak için çıktığı yolculukta bulduğu şiirsel değerlerin bir dökümü olarak tanımlanabilir.
• YAPITLAR (başlıca): 35 Sonnets, 1918, (“35 Sone”); English Poems, 1922, (“İngilizce Şiirler”); Mensagem, 1934, (“Mesaj”); Obras Completas, (ö.s.), 1945-1965, (“Toplu Yapıtlar”); Analise de vida merttal Portuguesa. Ensaios criticos, (ö.s.), 1950, (“Portekiz Düşünce Yaşamının Çözümlemesi”); Paginas İntimase de auto-interpretacao, (“Gizdeş Sayfalar ve Özyorumlar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi