PENDERECKI, Krzysztof (1933)
Polonyalı besteci. Orkestralamayı ve sesleri alışılmışın dışında ve ustaca kullanmasıyla öne çıkmıştır.
23 Kasım 1933’te Debica’da doğdu. Müzik öğrenimine çocuk yaşta başladı. II.Dünya Savaşı’nda Alman işgali sırasında yaşadığı kötü günlerin izleri daha sonra yapıtlarına da yansıdı. Savaştan sonra Krakovi Devlet Müzik Akademisi’nde bestecilik eğitimi gördü. 1958’de mezun oldu. Aynı okulda profesörlük yaptı. 1959’da Polonya Besteciler Birliği’nin düzenlediği bir yarışmaya üç değişik takma adla sunduğu yapıtlarıyla ilk üç ödülü kazandı. Bu bestelerden soprano, anlatıcı ve on çalgı için Strophes ve a capella (eşliksiz koro) için The Psalms of David (“Davud’un Mezmurları”) onun A.Webern, B.Bartok ve I.Stravinsky gibi sanatçıların müziğine yabancı olmadığnı gösteriyordu. 1972’de Krakovi Akademisi’ ne rektör seçildi. Ertesi yıl ABD’ye giderek Yale Üniversitesi Müzik Okulu’nda kompozisyon profesörü oldu. 1978’de Arthur Honegger, 1983’te Sibelius ödüllerini aldı. Birçok üniversite tarafından onursal doktorluk verilerek onurlandırıldı.
Penderecki, 1960’ta Donaueschingen Festivali’ nde, yaylı ve vurmalı çalgılar için Anaklasis ile şimdiden klasikleşmiş sayılan 52 yaylı için Tren-Ofiarum Hiroszimy (Hiroşima Kurbanlarına Ağıt) adlı iki yapıtı ilk kez seslendirildi. Hiroşima’ya atılan atom bombasından esinlenen bir ağıt olan ikinci yapıtta çeyrek tonların kullanılışı, kaydırmalar (glissando), yaylıların titreşiminden çıkan donuk, tedirgin edici seslerle uçağın yaklaştığını haber veren ürkütücü, ıslığımsı sesler, Penderecki’nin çalgıları ne denli ustaca ve incelikli kullandığım da gösterir. 1961 UNESCO Ödülü’nü kazanan bu yapıtın ardından Penderecki, aynı tekniği geliştirerek vokal yapıtı Dimensions of Time and Space’te (Zaman ve Uzay Boyutları) kullandı. The Psalms of David’in çizgisinden yola çıkarak hazırladığı a capella için Stahat Mater’inde geleneksel ve deneysel öğelerin usta bir bireşimini verdi ve bu denemesini öbür ünlü başyapıtı Passio et Mors Domini Nostri Jesus Christi Secundum Lacam’dz da (Aziz Luka’ya Göre İsa’nın Acı Çekmesi ve Ölümü) kullandı. Soprano, bariton, bas, bir anlatıcı, çocuk korosu, koro ve orkestra için yazılan bu yapıtta koro kimi zaman yorumcuydu, kimi zaman da kalabalığı canlandırıyordu. Bağırıyor, fısıldıyor, gülüyor, sesler çıkarıyor, şarkı söylüyordu. İsa ise bariton sesiyle verilmişti. Penderecki’nin metnini Tevrat ve Incil’den derlediği yapıt biçimsel olarak Bach’ın passionlarmı andırıyordu. On iki notanın kromatik gamda dizilmesiyle oluşturduğu bu bestesini Penderecki, Bach’a bir saygı olarak si-la-do-si bemol motifi üstüne kurmuştu. Bu diziliş Alman notalamasında B-A-C-H biçiminde yazılır.
Penderecki 1993’ten bu yana, San Juan (Puerto Rico)’da düzenlenen Pablo Casals Festivali’nin Sanat Yönetmeni’dir.
Besteci Kraków ve Lucerne’de yaşamaktadır.
Penderecki, bir yandan Rönesans ve Barok dönemlerinin müziğinden yararlanırken, bir yandan da denemelerini raslantısal müziğe, geleneksel olmayan notalamaya dek genişletmiştir. Bu çok yönlü çalışmalarıyla öncü Avrupa müziğinin önderlerinden biri durumuna gelmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Oratoryo: Stabat Mater, 1963; Passio et Mors Domini Nostri Jesus Christi Secundum Lucam, 1965-1966, (Aziz Luka’ya Göre İsa’nın Acı Çekmesi ve Ölümü); Dies Irae, 1967; Utrenja, 1969; Magnificat, 1974. Opera: The Devils of Loudon, 1968; (Loudon’un Şeytanları); Paradise Lost, 1980, (Kaybedilmiş Cennet). Çeşitli: The Psalms of David, 1958,(Davud’ un Mezmurları); Strophes, 1959; Yaylı Sazlar Dörtlüsü No. I, 1960; Tren-Ofiarum Hiroszimy, 1960, (Hiroşima Kurbanlarına Ağıt); Anaklasis 1960; Dimensions of Time and Space, 1961, (Zaman ve Uzay Boyutları); Senfoni No. I, 1973; Keman Konçertosu, 1977; Senfoni No.2, 1980; Agnus Dei, 1981; Viyolonsel Konçertosu, 1982.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi