ORHAN KEMAL (1914-1970)
Türk öykü ve roman yazarı. Toplumsal yapıdaki çelişkileri ele alan, ülke gerçeklerine yönelen yapıtlar vermiştir.
15 Eylül 1914’te Adana’da doğdu, 2 Haziran 1970’te Sofya’da öldü. Asıl adı Mehmet Raşit Öğütçü’dür. Babası Abdülkadir Kemali Bey Birinci Millet Meclisi döneminde milletvekilliği ve adliye bakanlığı yapmış, 1930’da da Adana’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kurmuştu. Partisinin kapatılması üzerine Suriye’ye kaçınca, ailesi de onun yanma gitti. Orhan Kemal de böylece ortaokul son sınıftayken öğrenimini yarıda bıraktı. 1932’de Türkiye’ye dönünce, Adana’da çırçır fabrikalarında işçilik, dokumacılık, kâtiplik, ambar memurluğu gibi işlerde çalıştı. 1938’de askerliği sırasında “yabancı rejimler lehinde propaganda yaptığı” savıyla yargılandı. 1939’da beş yıl hüküm giydi. Kayseri, Adana ve Bursa cezaevlerinde yattı. Bursa Cezaevi’nde Nâzım Hikmet’le tanıştı. Bu, onun sanat yaşamında bir dönüm noktası oldu. 1943’te tahliye olunca Adana’ya döndü ve gene geçici küçük işlerde çalıştı. Sonunda büsbütün işsiz kaldı ve ailesiyle birlikte İstanbul’a göçtü. Bundan sonra geçimini, karşılaştığı her türlü zorluğa karşın, yalnızca yazarlıkla sağladı. 1970’te Bulgar Yazarlar Birliği’nin çağrılısı olarak Sofya’ya gitti ve tedavi edilmekte olduğu hastanede öldü.
Edebiyat yaşamına askerlik yıllarında şiir yazarak başlamıştı. İlk şiirleri Raşit Kemal imzasıyla Yedigün ve Yeni Mecmua’da çıktı. Bunları, hapisteyken Yeni Ses, Ses, Yürüyüş dergilerinde yayımladıkları izledi. Nâzım Hikmet’in etkisiyle düzyazıya yöneldi. İlk düzyazısı, Babaevi romanının bir bölümü olan “Balık” 1940’ta Yeni Edebiyat gazetesinde basıldı. İlk öykülerini ise Raşit Kemal ve Orhan Raşit imzalarıyla yine aynı gazetede yayımladı. Bunları kendi adıyla çıkan öyküleri izledi. Bu yıllarda zaman zaman şiir de yayımlamakla birlikte, çalışmalarının ağırlığını öyküye yöneltmişti. Öyküleri Varlık, Seçilmiş Hikâyeler, Yeditepe başta olmak üzere zamanın önde gelen dergilerinde yayımlanırken, gazetelerde de birçok romanı tefrika edildi. Kardeş Payı’yla 1958’de, Önce Ekmek’le 1969’da Sait Faik Hikâye Armağam’ın, gene Önce Ekmek’le 1969’daTürk Dil Kurumu Öykü Ödülü’nü kazandı.
Öykü ve romanlarının yanı sıra film senaryoları da yazdı. Kendi yapıtlarından oyunlaştırdığı 72. Koğuş oyunuyla, 1967’de Ankara Sanat Sevenler Derneği’nce en iyi oyun yazarı seçildi. Ailesi tarafından, ilki 1971’de başlamak üzere, her yıl ölüm yıldönümünde verilen Orhan Kemal Roman Armağanı düzenlendi.
Orhan Kemal’in edebiyat yaşamına girdiği yıllarda, Türk edebiyatında toplumcu gerçekçi eğilim ağırlık kazanmaktaydı. II.Dünya Savaşı’nın getirdiği baskı ve yokluklar ortamında belirmeye başlayan bu anlayışın en etkili yazarlarından biri de Orhan Kemal oldu.
Öykücülüğü
İlk öykülerinde Çukurova’nın tarım ve fabrika işçilerinin sorunlarını dile getirdi. Sanayileşmeye geçiş dönemi insanının işçileşme sürecini, çalışma ve yaşama koşullarını, kentteki köylünün bu değişim içinde oradan oraya sürüklenişini yansıttı. Öykücülüğünün ikinci evresinde ise İstanbul’da, büyük kent çevresindeki küçük insanların sorunlarını konu edindi. 1950 sonrasında edebiyat alanında yaygınlaşan soyut ve kapalı söyleyişlerin karşısında, toplumcu gerçekçi anlayışın savunucusu ve uygulayıcısı olmayı direnerek sürdürdü. Hapisane, işçiler, köylüler, küçük insanlar, kimsesiz çocuklar, kadın, aşk, öykülerinin başlıca temalarını oluşturdu.
Romanları
Orhan Kemal’in romancılığı üç evrede gelişti, Baba Evi, Avare Yıllar, Cemile, Dünya Evi gibi ilk yapıtlarında kendi çocukluk ve ilk gençlik yıllarını konu edindi. İkinci evresinde, Adana’daki toprak ve fabrika işçilerinin yaşamlarını dile getirdi. Çukurova’ nın iktisadi ve toplumsal yapısındaki değişimin, tarım ve sanayi kesimine etkisini, kişi ve toplum gerçeklerinden hareketle yansıttı. Bereketli Topraklar Üzerinde, Vukuat Var, Hanımın Çiftliği, Kaçak, Eskici ve Oğulları, Kanlı Topraklar bu evredeki romanları arasında yer alır. Üçüncü evresi ise İstanbul’da geçen, küçük insanların yaşamlarını dile getiren romanlarım kapsar. İstanbul’un yoksul semtlerinde, kenar mahallelerinde, gecekondularında oturan insanların, taşradan göçüp gelenlerin yaşam kavgaları, büyük kentin karmaşası içindeki tedirginlikleri, yoksunlukları bu romanlarının başlıca örgüsünü oluşturur. Suçlu, Devlet Kuşu, Gurbet Kuşları, Bir Filiz Vardı, Müfettişler Müfettişi, Uç Kâğıtçı bu döneminin başlıca romanlarıdır.
Yazarlığının niteliği
Orhan Kemal’in öykü ve romanlarındaki anlatımının en belirgin yanı diyaloglara dayanmasıdır. Yansıttığı kişi ve toplum gerçeklerini bu diyaloglar aracılığıyla sergiler. Bunu, okuyucuyu etkileyen bir örgü içinde geliştirir. Süssüz, yalın bir dil kullanır. Betimlemelere çok yer vermez. Açık, anlaşılır bir anlatımı vardır. Toplumsal sorunlara yönelişinin özünü kendi kişisel yaşantısı belirler.
• YAPITLAR (başlıca):
Öykü: Ekmek Kavgası, 1949; Sarhoşlar, 1951; Çamaşır anıtı Kızı, 1952; 72. Koğuş, 1954; Grev, 1964; Arka Sokak, 1956; Kardeş Payı, 1957; Babil Kulesi, 1957; Dünyada Harp Vardı, 1963; İşsiz, 1966; Önce Ekmek, 1968; Küçükler ye Büyükler, (ö. s.), 1971; Aslan Tomson, (ö.s.), 1976; İnci’nin Maceraları, (ö.s.), 1979.
Roman: Baba Evi, 1949; Avare Yıllar, 1950; Murtaza, 1952; Cemile, 1952; Bereketli Topraklar Üzerinde, 1954; Suçlu, 1957; Devlet Kuşu, 1958; Vukuat Var, 1958; Gâvurun Kızı, 1959; Küçücük, 1960; Dünya Evi, 1960; El Kızı, 1960; Hanımın Çiftliği, 1961; Eskici ve Oğulları, 1962; Gurbet Kuşlan, 1962; Sokakların Çocuğu, 1963; Mahalle Kavgası, 1963; Kanlı Topraklar, 1963; Bir Filiz Vardı, 1965; Müfettişler Müfettişi, 1966; Yalancı Dünya, 1966; Evlerden Biri, 1966; Arkadaş Islıkları, 1968; Sokaklardan Bir Kız, 1968; Üç Kağıtçı, 1969; Kötü Yol, 1969; Kaçak, (ö.s.), 1970.
Oyun: İspinozlar,1965; 72. Koğuş, 1967.
Anı: Nâzım Hikmet’le Üç Buçuk Yıl, 1965. İnceleme: Senaryo Tekniği ye Senaryoculuğumuzla ilgili Notlar, 1963.
Röportaj: İstanbul’dan Çizgiler, (ö.s.), 1971.
• KAYNAKLAR: A.Bezirci, Orhan Kemal, 1948; A.Bezirci ve H.Altınkaynak, Orhan Kemal, 1977; M.Buyruk-çu, Arkadaş Anılarında Orhan Kemal, 1984; F.Otyam, Arkadaşım Orhan Kemal ve Mektupları, 1975; N.Uğurlu, Orhan Kemal’in İkbal Kahvesi, 1973.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
vikipedi, ekşi