PASOLINI, Pier Paolo (1922-1975)
İtalyan sinema yönetmeni, senaryo yazarı ve kuramcı. Marxizm’den, Hıristiyan dininden ve Freud’dan etkiler içeren filmleri büyük tartışmalara yol açmıştır.
5 Mart 1922’de Bologna’da doğdu, Kasım 1975’te Roma yakınlarında öldü. Bologna Üniversitesi’nde önce sanat tarihi, II. Dünya Savaşı’ndan sonra da edebiyat okudu. Savaş sırasında, köylülerin zengin toprak sahiplerine karşı mücadele ettikleri Friuli’de yaşadı. Yapıtlarının temelini oluşturan Marxist düşünceyle ilk kez burada karşılaştı. Üniversitede okuduğu yıllarda ilk şiirlerini yayımladı. 1950’lerde edebiyatla uğraşmayı sürdürdü. 1954’te senaryo yazarı olarak sinemaya geçtiği zaman tanınmış bir romancı ve denemeciydi.
Mario Soldati’nin La donna del fiume (Irmağın Kadınları) adlı filminde başladığı senaryo yazarlığını Fellini ve Bolognini’yle birlikte çalışarak sürdürdü. 1961’de ilk filmi Accotone’yi (“Dilenci”) yönetti. Kendi romanından uyarladığı bu film, Roma’mn kenar mahallelerinde serserilere, dilencilere ve yasa kaçaklarına getirdiği çarpıcı bakış açısıyla başarı kazandı, ikinci filmi Mamma Roma da içinde bulunduğu bataktan kurtulmaya çalışan Romalı bir fahişenin öyküsünü anlattı.
Pasolini bu dönemdeki film ve romanlarında, Marxist ve dinsel yaklaşımları kaynaştırmaya çalışarak, gecekondu mahallelerinde yaşayan işçileri sevecenlikle ele almıştır. İlk iki filminin hem içeriğini, hem de biçimini edebiyatçı yanı önemli ölçüde etkilemiştir.
Pasolini’nin radikal dinsel görüşleri RoGoPaG adlı filmin, yönettiği “La ricotto” adlı bölümünde daha da belirginleşti. Bu bölüm yüzünden Kilise’ye hakaret ettiği gerekçesiyle tutuklandı ve mahkûm oldu. Dinsel öykülerin Hollywood üslubuyla anlatılışını alaya aldığı bu kısa bölümü, Incil’in yaratılışını kendi görüşlerine göre anlattığı II vangelo secondo Matteo (“Aziz Matta’ya Göre İncil”) izledi. Pasolini bu filmde oyuncu olmayan insanlara rol verdi, Meryem Ana’yı da kendi annesine oynattı. Belgesel bir havada gelişen film İsa’yı, ayaktakımı arasından çıkan bir devrimci önder olarak gösteriyordu.
Sonraki yıllarda Pasolini sinemada şiirselliği arayarak birbirinden farklı türlerde filmler yaptı. Yunan klasiklerinden, Orta Çağ edebiyatından ve Arap masallarından yaptığı uyarlamaların yanı sıra, siyasal ve toplumsal tutumunu daha açık bir biçimde ortaya koyduğu, daha geniş ilgi gören güncel konulu yapıtlar gerçekleştirdi. Edipo Re (“Kral Oedipus”) ile Türkiye’de çekilen ve başrolde ünlü soprano Maria Callas’ m oynadığı Medea’dan başka, değişmez temaları cinsellik, şiddet, din ve sınıf ilişkilerinin öne çıktığı üçlemesi II decamerone (Dekameron’un Aşk Hikâyeleri), I racconti di Canterbury (“Canterbury Öyküleri”) ve II fiore delle mille e una notte (“1001 Gece Masalları”) önemli tarihsel uyarlamalardı. Hıristiyanlık ile Marxizm arasındaki ilişkileri ele aldığı alegorik güldürü Uccelacci e uccellini (“İyi Kuşlar Kötü Kuşlar”), kapitalist topluma sert eleştiriler getiren ve tek bir kahramandan çok birçok kişilik üstünde duran bir filmdi. Kendi romanından uyarladığı Teorama ile iki bölümlük Porcile (“Domuz Ahırı”) Pasolini’nin geniş ilgi gören ve tartışmalara yol açan güncel konulu başka yapıtları oldu.
Filmlerindeki oldukça cüretli cinsel yaklaşım ve düzen karşıtı temalar yüzünden İtalyan Kilisesi ve yetkilileri ile sık sık çatışmaya giren Pasolini, kendi filmlerini andırır biçimde, eşcinsel ilişki içinde olduğu öne sürülen on yedi yaşındaki bir genç tarafından öldürüldü.
• YAPITLAR (başlıca): Acattone, 1961, (“Dilenci”); Mamma. Roma, 1962; RoGoPaG, 1962, (“La ricotto” bölümü); La rabbia (I.bölümü), 1963, (“Öfke”); II vangelo secondo Matteo, 1964, (“Aziz Matta’ya Göre İncil”); Uccelacci e uccellini, 1966, (“İyi Kuşlar Kötü Kuşlar”); Edipo Re, 1967, (“Kral Oidipus”); Teorema, 1968; Amore e rabbia, (bir bölümü), 1969, (“Aşk ve Öfke”); Porcile, 1969, (“Domuz Ahırı”); Medea, 1970; II decamerone, 1971, (“Dekameron’un Aşk Hikâyeleri); I racconti di Canterbury, 1972, (“Canterbury Öyküleri”); IIfiore delle mille e una notte, 1974, (“1001 Gece Masalları”); Salo o le centoventi giornate di Sodoma, 1975, (“Salo-Sodom’un 120 Günü”); Orestiade Africano, (ö.s.), 1976; La ricotta, (ö.s.), 1976.
• KAYNAKLAR: M.Gervais, “Kilisenin Vaftiz Ettiği Marksizm: Pasolini’nin Çelişkisi”, Yeni Sinema, (27), 1969; O. Stack, Pasolini, 1969; “Pasolini ile Konuşma”, Cep Dergisi, (16), 1968; “Pasolini’yle Söyleşi”, Yeni Sinema, (30), 1970; “Pasolini’nin Sineması Gerçeği İletme Çabasındaydı”, Milliyet Sanat Dergisi, (158), 1975.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi