PETOFİ, Sândor (1823-1849)
Macar, şair. 1848 Macar Devrimi’nin ruhunu yansıtan şiirler yazmış, ulusal kahraman ilan edilmiştir.
1 Ocak 1823’te Kiskorös’te doğdu, 31 Temmuz 1849’da Segesvâr’da (bugün Romanya’da Sighişora) öldü. Asıl adı Aleksander Petrovics’tir. Köylü kökenli bir aileden geliyordu. Annesi hizmetçi, babası kasaptı. Petofi çalışkan bir öğrenci olmakla birlikte, sık sık okul değiştirmek zorunda kaldı ve liseyi
bitiremedi. Tiyatro ve şiire olan ilgisi bu yıllarda başladı. Ailesinin durumu bozulunca 1838’de Peşte’ deki Ulusal Tiyatro’ya işçi olarak girdi. Ardından orduya gönüllü yazıldı. Ancak sağlığının bozulması üzerine, bir buçuk yıl sonra askerlikten ayrıldı. İlk kez 1842’de, bir dergide iki şiiri yayımlandı. Gezici bir tiyatro topluluğuna katılarak Macaristan’ın birçok kentini dolaştı. 1844’te ünlü Macar şairi Mihâly Vörösmarty’nin (1800-1855) desteğiyle, Peşti Divat-lap adlı derginin yayın yönetmeni yardımcısı oldu. Böylelikle hem geçim sorununu çözümledi, hem de yazar Mor Jökai (1825-1904), şair Jânos Arany (1817-1882) gibi Peşteli yurtsever edebiyatçılarla yakın ilişki kurma olanağını elde etti. 1847’de Julia von Szendrey ile evlendi.
Ülkesindeki toplumsal adaletsizliğe ve Habsburg hanedanının egemenliğine başkaldıran Petofi, arkadaşlarıyla birlikte Eletkepek adlı bir dergi kurdu. 15 Mart 1848 ayaklanmasına Peşte gençliğinin önderi olarak katıldı. “Talpra, magyar!” (“Haydi Macar, Davran”) adlı şiiri Macar Devrimi’nin simgesi haline geldi. Petofi ateşli bir devrimci olmakla birlikte, genç ve deneyimsizdi. Bundan yararlananlar, Diyet’e (meclis) seçilmesini önlediler. Bu arada Rusya, Macarlar’a karşı Avusturya ile birleşmişti. Petofi, Macaristan’a giren çarlık çeteleriyle savaşmak için binbaşı rütbesiyle orduya katıldı. Segesvâr çarpışması sırasında da kayboldu. Daha sonra ulusal kahraman ilan edildi.
İlk şiirini on beş yaşında yazan Petofi, aynı dönemde Avrupa edebiyatını inceledi, çeviriler yaptı. Klasik şiir geleneğini yetersiz ve yapmacık buluyordu. Amacı, halkının sesini yansıtacak yeni bir şiir dili bulmaktı. 1844’te yayımlanan ilk şiir kitabı, muhafazakâr çevrelerce kaba bulunarak eleştirildiyse de, şiirleri genellikle halk türküsü olacak kadar yaygınlık kazandı. Halktan yana bir duyarlık ve ince alayla işlenmiş bir gerçekçilikle dolu bu şiirler aynı zamanda haksızlığa karşı başkaldırışı da içeriyorlardı. Petofi sonraları bunlara karısına duyduğu aşkı dile getiren yeni şiirler de ekledi. Onun idealist, devrimci, ulusçu duygu ve düşüncelerini yansıttığı lirik şiirleri, sonraki kuşakları da etkiledi, dünya klasikleri arasına girdi.
• YAPITLAR (başlıca): A helyseg kalapdcsa, 1844, (“Köyün Nalbantı”);/<îMOî Vitez, 1844, (“Kahraman Yanoş”); Tigris es hiena, oyun, 1845, (“Kaplan ve Sırtlan”); Felhök, 1845-1846, (“Bulutlar”); Szabadsdg, szerelem, 1847, (“Özgürlük, Aşk”); Palota es kunyhâ, 1847, (“Saray ve Kulübe”); A farkasok dala, 1847, (“Kurtların Türküsü”).
• KAYNAKLAR: J.Horvath, Alexander Petofi, 1942; G.IUyes, Petofi, 1941.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi