Zerdüştçülük
Ateşin kutsallığını, ölümsüzlüğünü ve yaratıcılığın kaynağı olduğunu savunan Zerdüştçülük, bir öğreti niteliğini, Zerdüşt’ün düşüncelerini içeren Avesta adlı yapıtın ortaya çıkmasıyla kazanmıştır. Avestak, Avistak, Avesta gibi değişik adlarla anılan yapıt “temel bilgi”, “ilke”, “öz”, “temel belge” anlamlarına gelir. Sözcüğün kökü “bilmek”, “temellendirmek”, “kurmak”, “özleştirmek” gibi değişik karşılıkları olan Upesta’dır. İÖ 7.yy’da son biçimini aldığı söylenen bu yapıt, biri gata (küçük şiir), öteki düzyazı olmak üzere iki bölümden oluşur. Yapıtın bütünü bir yakarış kitabı niteliğindedir. Amaç insanları erdemli kılmak, sevgi ve saygıyı toplumun temel ilkesi durumuna getirmek, kan dökmeyi, hayvanlan kurban etmeyi, savaşı, kötülüğü önlemektir. Bunu gerçekleştirebilmek için de değişik nitelikler taşıyan ve hepsi de iyilik kavramı içinde toplanan tinsel güçlere uymak gerekir. Zerdüştçülük’ün öne sürdüğü bu güçler güzel (vohu), yaratılış (manah), doğruluk (aşa), sağlık, esenlik, (harvatat), ölmezlik (amre-tat), sevgi (armaiti) gibi insan davranışlarıyla ilgili varlıklardır. Bunlar yaşamı yönlendirme, insanı bütün kötülüklerden arındırma amacını güden bir anlayışın ürünleridir.
İran’ın ulusal dini olarak gelişen Zerdüştçülük, Güneş’i kutsal saydığından tanrılaştırmış, Güneş’le ilgili kavramlar çevresinde yeni bir inanç örgüsünün doğmasını sağlamıştır. İran egemenliği altına giren Anadolu, Irak, Suriye, Suudi Arabistan gibi yörelerde etkisini sürdüren bu inanç, gelenekler aracılığıyla İslam dinini de etkilemiştir.
Tasavvufta sıcaklik-soğukluk, aydınlık-karanltk, sevgi-tiksinme, tinsel ölümsüzlük, iyilik-kötülük gibi karşıt kavramların bir kaynağı da Zerdüştlük’tür. Yeni-Platoncüluk’un Tann’yı arınmış, engin bir ışık (nur) olarak görmesi, yaratılış olayını tanrısal özden dışa taşan (emanatio) bir eylem diye nitelemesi bu Iran öğretisinden esinlenen görüşlerdir. İran’da gelişen tasavvuf akımını benimseyen ozanların çoğu Zerdüştçülükken esinlenmiştir. Zerdüştçülük’ün geliştirdiği kavramları, İran’ın ulusal dil varlığının kaynağı sayarak şiirleştiren ilk ozan da Firdevsi’dir. Tinsel arınma konusunda Zerdüştçülük’le Buddha öğretisi arasında, ortak geleneklerden kaynaklanan, bir yakınlık vardır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
vikipedi ekşi