AHLAK-I MUHSİNİ Hüseyin b. Ali el-Kâşifî’nin (ö. 910/1504) ahlâka dair Farsça eseri.
Sultan Hüseyin Baykara’nın oğlu Ebü’l-Muhsin Mirza adına 900 (1495) yılında kaleme alınmıştır. Ahlâk-ı Naşiri ve Ahlâk-ı Celâlî’den sonra Farsça yazılmış ahlâk kitaplarının en meşhurlarından biri ve müellifinin eserleri arasında en çok beğenilenidir. Eser kırk bab üzerine düzenlenmiştir; her babda ibadet, ihlâs, sabır, sebat istikamet, şefkat, merhamet, İhsan, sehavet. emanet, diyanet, adalet, şecaat gibi ahlâk ve fazilet kavramlarından biri ele alınmıştır. Bunların her biri tarif edildikten sonra zıt kavramlardan da faydalanılarak açıklamalar yapılmış, yer yer âyet, hadis, hikmetler ve atasözleriyle konuya uygun şiirler zikredilmiştir. Kitap. Şehzade Ebü’I-Muhsin için yazıldığından öğütler ilk planda onu hedef almaktadır.
Ebû Muhammed Hasan b. Rûzbihân-ı Şîrâzî, Ahlâk-ı Şemsî (veya Ahlâk-ı Şemsiyye) adıyla esere bir nazire yazıp Şemseddin Muhammed Kurd’a ithaf etmişse de Kâşifi kadar başarılı olamamıştır. Bu nazirenin yazma bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi”nde bulunmaktadır.
Ahlâk’ı Muhsinî, Doğu ülkelerinde ve özellikle Hindistan’da çok tutunmuş, başta Türkçe olmak üzere çeşitli dillere çevrilmiştir. Eserin Türkçe’ye ilk tercümesi II. Selim zamanında, Azmî mahlasıyla tanınan Pîr Muhammed tarafından Enîsü’l-ârifîn adıyla yapılmıştır. (1566). Mütercim eser üzerinde tasarrufta bulunarak ilâveler ve çıkarmalar yapmıştır. Bu tercümenin kütüphanelerimizde birçok yazma nüshası bulunmaktadır. Eser daha sonraki tarihlerde Ebü’l-Fazl Muhammed b. İdrîs ed-Defterî, şair Abdurrahman Firaki, Hoca Sâdeddinin oğlu Abdülaziz ve Osmanzâde Tâib tarafından da Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu tercümelerin bazı yazma nüshaları da kütüphanelerimizde bulunmaktadır. Osmanzâde Tâib’in Ahlâk-ı Ahmedî adıyla özet olarak yaptığı ve III. Ahmed’e sunduğu tercüme, 1840’da Matbaa-i Âmire’de basılmıştır. Hüseyin el-Kâşifi’nin bu eseri, şair ve tarihçi Âgehî Muhammed Rızâ (ö. 1874) tarafından Doğu Türkçesi’ne çevrilmiştir. Ahlâk-ı Nâşirî ve Ahlâk-ı Celâli gibi Ahlâk-ı Muhsinî de Avrupalı müsteşriklerin dikkatini çekmiş, belli başlı Batı dillerine kısmen veya tamamen tercüme edilmiş, bu dillerde üzerinde incelemeler yapılmıştır. Eserin İngilizce tercümesi ilk defa 1823 baskısı ile birlikte neşredilmiştir.
Çeşitli ülkelerin kütüphanelerinde yazma nüshaları bulunan Ahlâk-ı Muhsinî, bir kısmı taş basması olmak üzere Hindistan, İran ve diğer bazı ülkelerde birçok defa basılmış. Tahran’da bir ilmî neşri de yapılmıştır.
TDV İslam Ansiklopedisi