LAYARD, Austen Henry (1817-1894)
Fransız asıllı İngiliz diplomat ve arkeolog. Mezopotamya arkeolojisinin öncülerindendir.
5 Mart 1817’de Paris’te doğdu, 5 Temmuz 1894’te Londra’da öldü. Çocukluğu İtalya, İsviçre ve İngiltere’de geçti. 1833’te Londra’da hukuk öğrenimine başladıysa da daha sonra yarıda bırakarak bir avukatlık bürosunda çalıştı. 1839’da babasının görev yaptığı Seylan’a gitmek üzere yola çıktı. Türkiye, Irak, Suriye ve İran üzerinden at sırtında gerçekleştirdiği yolculuğu sırasında birçok ören yerini gezdi. Dönüşünde, 1842’de İstanbul’daki İngiltere Elçisi Sir Stratford Canning’in yardımıyla diplomatik bir göreve atandı ve ondan arkeoloji araştırmaları için maddi yardım sağladı.
1845’te Layard, düşlediği kazıları gerçekleştirmek üzere Dicle Nehri üzerinden Musul’a gitti. Musul’un güneyinde, kutsal kitaplardaki Ninuva kenti olduğunu varsaydığı Nemrut Tepesi’nde (Nim-rud) kazıya girişti. Daha önce Fransız arkeolog P.E.Botta da aynı kent sanarak burada kazı yapmıştı. Layard, Nemrut’ta Asur kralları II. Asurnaşirpal’in (İÖ 884-859) ve III.Salmanester’in-(İÖ 858-824) saraylarına rastladı ve çok zengin buluntular ele geçirdi. Bunları Londra’ya British Museum’a gönderdi. 1847’de Londra’ya dönüşünde bulgularını yayımladı. Başarıları ve yayınları büyük ilgi uyandırdı, Oxford Üniversitesi’nce kendisine onursal doktorluk verilmesine yol açtı.
Bir süre sonra diplomatik bir görevle İstanbul’a gelen Layard 1849’da yeni bir kazıya girişmek üzere Mezopotamya’ya gitti. Bu kez Musul’un hemen kuzeyinde, Dicle kıyısındaki Koyuncuk adlı höyükte daha önce Botta’mn bir yıl boyunca kazıp, önemli bir buluntuya rastlamadığı yerde kazılara başladı. İki yıla yakın sürdürdüğü kazılarda asıl Ninuva kentini buldu, Asur İmparatorluğu’nun en kudretli hükümdarlarından Sanherib’in (İÖ 704-681) görkemli sarayını ortaya çıkardı. Asurbanipal’in (İÖ 668-631) kraliyet arşivini de ele geçirdi. Yaklaşık 30.000 tabletten oluşan bu arşiv, döneminin kültür, ticaret, bilim ve edebiyatına ilişkin çok önemli verileri kapsamaktaydı.
Layard’ın yardımcısı Hormuzd Rassam (1826-1910) daha sonraki yıllarda Ninuva kazılarım sürdürdü. Büyük bir tapmak ve ünlü Sümer destanı Gılgameş’in metnini içeren tabletler buldu. Rassam da ele geçirdiklerini British Museum’a gönderdi.
Mezopotamya’da Babil, Borsippa, Teli Billah, Nippur ve Asur’da da sondajlar gerçekleştirdikten sonra Layard, 1851’de Londra’ya döndü. 1852’de milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. 1854’teki Kırım Savaşı’nda gözlemci olarak bulundu. 1861-1866 arasında dışişleri bakanlığı müsteşarı oldu. Daha sonra İngiltere’nin Madrid temsilciliğine atandı. 1877’de İstanbul’a elçi olarak gönderildi, ancak izlediği Osmanlı yanlısı tutum nedeniyle 1880’de geri çağırıldı. Sonraki yıllarını Venedik’te İtalyan resim sanatı üstüne araştırmalar yaparak ve resim derleyerek geçirdi.
• YAPITLAR (başlıca): Niniveh and its Remains, 2 cilt, 1848-1849, (“Ninuva ve Buluntuları”); Discoveries in the Ruins of Niniveh and Babylon, 1853, (“Ninuva ve Babil Harabelerindeki Keşifler”); Early Adventures in Persia, Susiana and Bahylonia, 1887, (“İran, Susa ve Babil’de İlk Serüvenler”); Autobiography and Letters, (ö.s.), 1903, (“Özgeçmiş ve Mektuplar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi