LAS CASAS, Bartolome de (1474-1566)
İspanyol tarihçi ve din adamı. Latin Amerika Kızılderilileri’ne karşı uygulanan baskıcı politikalara karşı mücadele eden ilk Avrupalılar’dan biridir.
Ağustos 1474’te Sevilla’da doğdu, 17 Temmuz 1566’da Madrid’te öldü. Latin Amerika’da İspanyol istilasının başlarında, 1502’de Batı Hint Adaları’ndan Hispaniola’ya (bugün Santo Domingo Adası) gitti. Kızılderililer’e karşı düzenlenen seferlere katılması karşılığında kendisine üzerinde yaşayan Kızılderili-ler’le Ibirlikte “encomienda”denilen bir toprak parçası verildi. Kızılderililer arasında Hıristiyanlık’ı yaymaya çalıştı. 1512’de papaz oldu. Küba’nın istilasına da katılan Las Casas, sahip olduğu yerli kölelerinin sayısını artırdı.
1514’te Kızılderililer’in içinde yaşadıkları kötü koşullar karşısında, sahip olduğu Kızılderili köleleri genel valiye geri verdiğini ilan etti. 1515’te Kızılderililer’in haklarını savunmak amacıyla Ispanya’ya gitti. Orada Kızılderililer’in konumunu araştırmak üzere kurulan bir komisyonda görev aldı, kolonilerde İspanyolların ve yerlilerin bir arada yaşayabilmelerini ve Kızılderililer’in barışçı yollardan Hıristiyanlık’ı kabul etmelerini amaçlayan bir plan hazırladı. 1519’da İspanyol Diyeti’ne (meclis), Kızılderililer’in ve İspanyolların birlikte yaratacağı yeni bir uygarlığın temeli olarak gördüğü “özgür yerli kentleri” projesini sundu. İspanya kralının projeyi onaylamasından sonra topladığı çiftçilerle birlikte yerleşim bölgesi seçilen Hispaniola’daki Paria Körfezi’ne döndü. Ancak, His-paniolalı toprak sahiplerinin projeye gösterdikleri şiddetli tepki ve Kızılderili saldırıları sonucu proje başarısızlığa uğradı.
1522’den sonra dinsel çalışmalara ağırlık veren, 1523’te Hispaniola’da Dominikan tarikatına giren Las Casas, bu dönemde yerlilerin ezilmesinin Avrupalılaşın “günahı” olduğunu ileri süren yazılar yazdı. Tarikatıyla birlikte “savaş toprağı” denilen ve henüz İspanyollar’ın ele geçiremediği yerli toprakları olan Tuzutlan’da (bugün Kostarika) yerleşti ve orada çok sayıda Kızılderili’yi Hıristiyan yaptı.
1539’da İspanya’ya döndükten sonra yazdığı Brevisima relacion de la destruccion de las Indias (“Kızılderililer’in Yok Edilmesi Üzerine Kısa Bir Rapor”) adlı kitabında Hıristiyanlar’ın çok sayıda Kızılderili’yi öldürmelerinin nedenini altın elde etme ve kısa zamanda zengin olma tutkusuna bağladı. Las Casas’ın Kızılderililer’i Hıristiyanlaştırmakta gösterdiği başarıların sonucu olarak, kral, “encomineda” sistemini denetim altına alan ve köleliği yasaklayan Yeni Yasalar’ı imzaladı. Yeni Yasalar’ın uygulanması işiyle görevlendirilen Las Casas, piskopos olarak Guatemala’ya döndü. Orada Kızılderililer lehine yaptığı düzenlemeler İspanyollar’ın tepkisine neden oldu. Peru’da toprak sahiplerinin ayaklanması üzerine 1545’te İspanya’ya döndü.
İspanyollar’ın istilasını ve Kızılderililer’in sömü-rülmesini, Aristoteles sınıflandırmalarına dayanarak, üstün insanın doğal hakkı olarak gören Juan Gines de Sepulueda’yla tartışmaya giren Las Casas, insanların eşit olduğunu savundu. 1562’de, en önemli kitabı olan Historia de Las Indias’ı (“Kızılderililer’in Tarihi”) tamamladı. Kitabında Kızıiderililer’in nasıl yok edildiklerini belgelerle kanıtladı, topladığı etnografik bilgilere dayanarak Kızılderililer’in de Aristoteles’in ileri sürdüğü iyi yaşam biçimine layık olduğunu anlatmaya çalıştı. İspanyollar’ın Kızılderililer’e karşı işledikleri günahlardan dolayı Tanrı’nın İspanya’yı cezalandıracağını ileri sürdü. Ölümünden sonra kitaplarının yasaklanmasına karşın, Las Casas sömürge sisteminin dayandığı adaletsizliği eleştiren ilk Avrupalılar’dan birisi olarak Avrupa’da ve daha sonra Latin Amerika’da önem kazanmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Brevisime relacion de la destruccion de las Indias, 1542, (“Kızılderililerin Yok Edilmesi Üzerine Kısa Bir Rapor”); Historia de las Indias, 1562, (“Kızılderililerin Tarihi”j.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi