LASSALLE, Ferdinand (1825-1864)
Alman düşünür ve siyaset adamı. Ülkesinde Sosyal Demokrat akımının önde gelen kuramcı ve örgütleyicilerindendir.
11 Nisan 1825’te Almanya’nın Breslau kentinde doğdu, 31 Ağustos 1864’te Cenevre’de öldü. Gerçek soyadı Lasal iken, 1846’da Paris’te kaldığı sırada Fransızcalaştırarak böyle yazmaya başladı. Zengin bir Yahudi tüccarın oğluydu. 1843’te doğdu kentte liseyi bitirdikten sonra 1844’te kısa bir süre için Paris’e gitti ve Fransız sosyalistleriyle tanıştı. Aynı yıl Breslau Üniversitesi’nde felsefe, tarih, filoloji ve
arkeoloji öğrenimine başladı. Ertesi yıl, Berlin Üniversitesi’ne geçti. Burada, Hegel, Feuerbach gibi Alman düşünürlerinin ve Fransız Ütopik Sosyalistle-ri’nin yapıtlarını inceledi. Herakleitos konusunda bir doktora tezi hazırlamaya başladı. Bu amaçla, 1845-1848 arasında sık sık Paris’e gitti. 1848 Devrimi sırasında Marx’la tanıştı ve Neue Rheinische Zeitung’a yazılar yazmaya başladı. Halkı silahlı ayaklanmaya çağırdığı gerekçesiyle 1849’da Düsseldorf’ta yargılanarak 6 ay hapse mahkûm oldu. Lassalle, Paris’te Fransız sosyalisti Proudhon ve Alman ozanı Heinrich Heine ile de tanıştı. Heine aracılığıyla, Almanya’daki Genç Hegelciler grubuna katıldı.
Hukukçuluğu
Lassalle, avukat olmamasına karşın 1846’da Düsseldorf’ta kocasından boşanmaya çalışan Kontes So-phie von Hatzfeld’in boşanma ve nafaka davasını üstlenerek ve 11 yıl boyunca 35 kez duruşması yapılan bu davayı sonunda kazanarak bir yandan yaşamı boyunca önemli bir gelir elde edip geçim kaygısından kurtuldu, diğer yandan da kamuoyunda ve sosyete çevrelerinde ünü yayıldı.
1850’lerde —1856’da yaptığı bir Doğu gezisi dışında— araştırmalarına ağırlık veren Lassalle, 1857’de Herakleitos felsefesini Hegelci açıdan incelediği Die Philosophie Herakleitos’ dargestellt (“Herakleitos Felsefesinin Ortaya Konuşu”) adlı kitabını, 1859’da da Franz von Sickingen adlı tragedyasını yay .miadı. Burada, insan kişiliğinin tarihin akışını belirlemekteki payını vurguladı. 1861’de, Das System des erworhenen Rechts (“Kazanılmış Haklar Sistemi”) adlı yapıtıyla, yetkin bir hukukçu olduğunu ortaya koydu.
Sosyalizm görüşü
1859’da Berlin’e yerleşti ve gazeteciliğe başladı. Marx’la bir süre mektuplaşmalarına karşın, Lassalle’ın Hegelci bir yaklaşımla kuramsal çalışmalarını sürdürmesi, Marx’la yavaş yavaş arasının açılmasına yol açtı. Lassalle ayrıca Marx’ın tersine, devrimci evrenin sona erdiğine, artık ancak yasal ve evrimci bir yaklaşımın başarı kazanma şansı olduğuna inanıyordu.
İşçi Programı
1862’de Garibaldi’nin İtalya’da başlattığı ayaklanmanın öbür ülkelere yayılmaması, Lassalle’ı şaşırtmıştı. Ayrıca, zanaatçı kulüplerinde ve yurttaş derneklerinde söylevler verip bildiriler dağıtmanın, istediklerini gerçekleştirebilmek için yeterli bir mücadele biçimi olmadığını düşünen Lassalle, yavaş yavaş, siyasal görüşlerini işçi birliklerinde de açıklayarak kitleleri etkilemeye çalıştı. Bu dönemde, iktisatla da ilgilenmeye başladı. Anayasa sorunlarının, öncelikle hukukla değil, iktidar konusuyla bağlantılı olduğunu öne sürdü. 12 Nisan 1862’de Berlin’de bir zanaatçılar derneğinde, sonradan Arheiter Programm (İşçi Programı) başlığıyla yayımlanan ve Almanya’da sosyal demokrasinin ilk başlangıcı sayılan ünlü söylevini verdi ve bunun üzerine kısa bir süre için tutuklandı. Bu programda genel oy hakkıyla desteklenen bir devlete, insanlığın özgürce gelişimi için büyük bir rol verilmişti. Leipzigli sosyalistlerin daveti üzerine Mart 1863’te bir açık mektup yayımlayan Lassalle, işçilerin bağımsız bir siyasal parti kurmasını, ayrıca kooperatif üretim örgütleri kurarak, devletten ucuz kredi sağlamalarını, bunun için de devletin genel oy hakkına dayanan bir devlet olması gerektiğini savundu.
Lassalle 1863-1864 yıllarında bir yandan özellikle Ren bölgesinde işçi hakları için verilen mücadelenin
içinde olurken, bir yandan da otoriter bir devlet adamı olan Prusya Başbakanı Otto von Bismarck’la buluşup sık sık tartışıyordu. Bismarck, 1860’ların başlarında, Prusya’daki liberal muhalefet karşısında, kendisine bağlaşıklar aramaktaydı. Lassalle ise, mo-narşik bir refah devleti kurulmasını istiyordu. Bunun için ise seçmenlik hakkının genişletilmesiyle bir anayasal meşrutiyet düzenine geçilebileceğini ummaktaydı.
Ren bölgesinde gelişen işçi hareketinin sonucunda 23 Mayıs 1863’te Leipzig’te sonradan SPD’nin (Sozialdemokratische Partei Deutschlands-Almanya Sosyal Demokrat Partisi) çekirdeği olan Genel Alman işçileri Birliği (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein) kurulduğunda Lassalle bu örgütün genel başkanlığını üstlendi. Ancak, Genel Alman İşçileri Birliği’nin yoğun propaganda çalışmalarının kısa dönemde elle tutulur sonuçlar vermemesi, Lassalle’ı hayal kırıklığına uğrattı ve Temmuz 1864’te siyaseti bıraktığını açıklayarak İsviçre’ye gitti. Orada tanıştığı Bavyeralı bir diplomatın kızı olan Helene von Dönniges’in nişanlısı, Ulah Kontu Yanko von Racowitza’yla Cenevre’de yaptığı düelloda karnından yaralanan Lassalle, üç gün sonra öldü; Breslau’ya götürülüp orada gömüldü.
Yaşamının son yıllarında, yoğun bir biçimde işçileri coşturmaya, bilinçlendirmeye ve örgütlemeye çalışan Lassalle, insanlık tarihini üç gelişim aşamasına ayırmıştır. Bunlar sırasıyla emekçinin boyun eğişi ve “özgürlüksüz dayanışma” olarak nitelendirdiği feodal düzen; dayanışmanın yıkılması pahasına özgürlüklerin arandığı, burjuvazinin egemen olduğu 1789-1848 dönemi ve birlik ilkesinin ışığında, dayanışmayla özgürlüğün uzlaştırılmaya çalışıldığı 1848 sonrasıdır. Ona göre bu son dönemde, devletin kılavuzluğu altında, üretici birliklerin örgütlenmesiyle, sosyalist ideale ulaşılacaktır. Marxistler’in reformist saydıkları Lassalle’ı, daha çok ütopik sosyalistler yüceltmişlerdir.
• YAPITLAR (başlıca): Die Philosophie Herakleitos’ dargestellt, 2 cilt, 1857-1858, (“Herakleitos Felsefesinin Ortaya Konuşu”); Der italienisehe Krieg und die Aufgabe Preussens, 1859, (“İtalyan Savaşı ve Prusya’nın Görevi”); Das System des envorbenen Rechts, 2 cilt, 1860, (“Kazanılmış Haklar Sistemi”); Arbeiter Programm, 1862, (İşçi Programı, Sosyalist Siyasal Düşünüş Tarihi, M. Tunçay (der.), 1. cilt, (219-243) 1976); Gesammelte Reden und Schriften, (ö.s.), E. Bernstein (der.), 12 cilt, 1919-1920, : (“Toplu Konuşmalar ve Yazılar”); F. Lassalle-Nachgelassene Briefe und Schriften, (ö.s.), G. Mayer (der),
6 cilt, 1921-1925, (“F.Lassalle’m Mektupları ve Yazıları”).
• KAYNAKLAR: E. Bernstein, F. Lassalle as Social Reformer, 1893; E. Bernstein, F. Lassale und seine Bedeutung für die Arbeiterklasse, 1904; G. Brandes, F. Lassalle, eine kristisehe Darstellung seines Lebens und seiner Werke, 1876; W. H. Dawson, German Social Democracy and F. Lassalle, 1888; D. Footman, F. Lassalle, 1946;T. Ramm,F. Lassalle als Rechts-und Sozialphilosoph, 1953.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi