LEMAITRE, Abbe Georges Edouard (1894-1966)
Belçikalı astronomi bilgini. Evrenin başlangıcında bir Büyük Patlama’nın yer aldığını öne süren ilk bilim adamıdır.
17 Temmuz 1894’te Charleroi’da doğdu, 20 Haziran 1966’da Louvain’de öldü. 1914’te Louvain Üniversitesi’nde gördüğü mühendislik öğrenimini tamamlamasının hemen ardından Belçika ordusunda görev alarak I.Dünya Savaşı’na katıldı. Savaş sonrasında ilgisini fizik ve matematiğe yöneltti ve bu alanlarda doktora yaptı. 1923’te İngiltere’de, Cambridge Üniversitesi ve Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) astrofizik öğrenimi gördü. 1925’te astrofizik dalındaki doktorasını vererek ülkesine döndükten sonra Louvain Üniversitesi’nde çalışmaya başlayan Lemaitre, bir süre sonra atandığı profesörlük görevini yaşamının sonuna değin sürdürdü.
Lemaitre’ın en önemli bilimsel katkısı olan “Büyük Patlama” kuramı Hollandalı astronom Willem de Sitter ve ABD’li astronomlar Vesto Melvin Slipher (1875-1969) ile Hubble’ın çalışmalarına dayanır. Bir yıldızın ışığının tayfın kırmızı bölgesine kaymasının nedenini yıldızın Yer’den uzaklaşmasıyla açıklayan Doppler-Fizeau olayını 1912’de Andromeda bulutsusuna, daha sonra da kırkı aşkın Gökada’ya ilişkin tayfların değerlendirilmesinde kullanarak, Andromeda dışındaki tüm Gökadalar’ın Yer’den saniyede 300 km ile 1800 km. arasında değişen hızlarla uzaklaşmakta olduklarını öne süren Slipher’in görüşünü, Einstein’ın madde miktarı değişmeyen evren modeline uymadığı için kabul edilebilir bulmayan Lemaitre, Sitter’in öne sürdüğü,bütün Gökadalar’ın birbirlerinden uzaklaşmakta olduğu savının daha başarılı olduğu inanandaydı. Sitter’in düşüncelerini Einstein’m görüşleriyle uzlaştırma çabaları Lemaitre’ı madde miktarı değişmeden genişleyen evren kuramına götürdü. 1929’da Hubble’ın, evrendeki bütün Gökadalar’ın birbirlerinden, aralarındaki uzaklıkla orantılı olarak artan bir hızla uzaklaşmakta olduklarını kanıtlamasıyla Lemaitre’ın yaklaşımının doğruluğu anlaşıldı. İki yıl sonra Lemaitre düşüncelerini olgunlaştırdı ve ünlü “Büyük Patlama” kuramını açıkladı. Bu kurama göre evrenin genişlemesi tersine çevrilir ve zaman içinde milyarlarca yıl geriye, genişlemenin başladığı ana dönülürse evrendeki maddelerin tümünü bir arada barındıran bir “ilk atom” ile karşılaşılır. “İlk atom”, Lemaitre’ın“Büyük Patlama” adını verdiği ve bugün gözlenebilen evrenin tüm parçalarının ortaya çıkmasına neden olan bir patlama sonucunda, genişlemeye başlamıştır. Lemaitre daha sonraki çalışmalarında, bu patlama sırasında Gökadalar’ın, yıldızların ve radyoaktif maddelerin dahası yüksek enerjili kozmik ışınların oluşabilmesini açıklayan ve bilinen fizik kurallarıyla çelişmeyen görüşler geliştirmeyi başardı.
Hubble’ın, evrenin yaşının iki milyar yıl olduğunu ortaya çıkaran hesaplarının, Yer’in ve kimi yıldız-
ların radyoaktiflik yardımıyla bulunan yaşlarıyla çelişmesi gibi nedenlerle maddi dayanaklarını yitirir gibi olan “Büyük Patlama” kuramı, daha sonra Hubble’m hesaplarındaki zaman ölçeğinden kaynaklanan hataların düzeltilmesi ve evrenin yaşının beş milyar yıldan daha büyük olduğunun belirlenmesi üzerine yeniden ilgi çekmeye başladı. 1948’de ABD’li astrofizikçi George Gamow, Lemaitre’ın kuramını geliştirmeyi ve Gold ile Hoyle’un öne sürdükleri evrenin başlangıç-sız ve sonsuz bir olgu olduğunu savunan “Durağan Hal” kuramına üstünlüğü belirgin olan ve yeni tekniklerin sağladığı kanıtlarla daha da belirginleşen bir yapıya kavuşturmayı başardı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi