LAJOS I (1326-1382)
Macar kralı. Macaristan’ı Doğu Avrupa’nın en güçlü devletlerinden biri durumuna getirmiştir.
5 Mart 1326’da Visegard’ta doğdu, 10 Eylül 1382’de Nagyzsombat’ta (bugün Çekoslovakya’da Trnavo) öldü. Anjou hanedanından I.Karoly’nin oğludur. Babasının 1342’de ölümü üzerine tahta çıktı.
1346’da Macaristan’ın koruması altında olan Zara’da (bugün Hırvatistan’da Zadar) Venedikliler’e yenildi. 1347’de öldürülen kardeşi Andras’m öcünü almak üzere Napoli Krallığı’na karşı düzenlediği sefer sırasında 1348’de Napoli’yi işgal etti. Ancak veba salgını nedeniyle kentte tutunamayarak geri çekilmek zorunda kaldı. 1350’de çıktığı ikinci seferden de bir sonuç alamayınca, Napoli Krallığı’yla 1352’de fazla bir yarar getirmeyen bir antlaşma imzaladı. Dalmaçya kıyılarını ele geçirmek amacıyla Venedikliler’e karşı 1357’de düzenlediği ikinci seferde Kutsal Roma-Germen Imparatorluğu’nun, Cenova ve diğer Italyan kentlerinin ve Habsburg hanedanının desteğini alarak zafer kazandı. Venedikliler’le 1358’de imzaladığı Zara Antlaşması’yla Dalmaçya kıyılarındaki birçok kent Macar topraklarına katıldı.
1351’den sonra yaptığı savaşlarla Litvanya’ya boyun eğdirdi. Üzerinde hak iddia ettiği Galiçya’yı dayısı Polonya Kralı III.Kazimierz’e bıraktı. III.Kazimierz’in 1370’te varis bırakmadan ölmesi üzerine, yapılan bir haneden anlaşmasına dayanarak, 17 Kasım 1370’te aynı zamanda Polonya kralı oldu. Ancak Polonya soylularına pek söz geçiremedi ve 1374’te Kassa (bugün Çekoslovakya’da Kosice) soylularına bazı ayrıcalıklar tanımak zorunda kaldı. 1378’de Venedik’e karşı başlattığı son savaşı kazandı. Ağustos 1381’de imzalanan Torino Antlaşması’yla tüm Dalmaçya kıyıları Macar Krallığı’na bağlandı.
1353’te Bosnalı Stefan Kotromonik’in kızı Elisabeth ile evlenen I.Lajos’un oğlu olmadığından, ölümünden önce tahtını kızlarının yönetimine bırakmak üzere bazı hazırlıklar yaptı. Ölümünden sonra kızı Hedwige’nin Macar tahtına, Lüksemburglu Sigis-mund ile evli olan kızı Maria’mn ise kocasıyla birlikte Polonya tahtına çıkmasına karar verdi. I.Lajos 1382’de aniden öldükten sonra, onun verdiği kararın tersine Maria kocası Sigismund’la birlikte Macar tahtına, sonradan Litvanya Büyükdükü Jagiellon ile evlenen Hedwige de Polonya tahtına çıktılar.
I.Lajos 1351’de yayımladığı Altın Fermania soyluların mülklerinin erkek varislere geçmesi, mülklerin hiçbir biçimde bölünüp satılmaması, erkek varisin bulunmadığı durumlarda ise bu mülklerin krallığa devredilmesi uygulamasını başlattı. Soyluların ayrıcalıklarını pekiştirdi. Tüm sertlerin ürünlerinin dokuzda birini feodal beylere, onda birini kiliseye vermelerini zorunlu kıldı. Doğrudan krala giden bir hane vergisini yürürlüğe koydu. Ticareti destekleyerek kentlerin iktisadi gelişmelerini sağladı. 1367’de Doğu Avrupa’nın en büyük üniversitelerinden biri olan Pecs Üniversitesı’ni kurdu.
Eski Macar tarihçileri tarafından “Üç denize açılan Macar İmparatorluğu’nun kurucusu” olarak adlandırılan I.Lajos, “Büyük” unvanını taşıyan tek Macar kralıdır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi