KUTBEDDİN AYBEG ( ? – 1210)
Türk devlet adamı. Delhi Memlûk Devleti’nin kurucusudur.
Kutbeddin Aybeg’in (Aybek) doğum yeri ve tarihi bilinmiyor. Lahor’da öldü. Küçük yaşta köle olarak, kendisini satın alan Nişabur Kadısı Fahreddin Abdülaziz Kûfi’nin yanında yetişti. Dini eğitim gördü, usta bir süvari ve okçu olarak tanındı. Daha sonra, ordusunun büyük komutanlarını Türk kölelerin arasından seçen Gür (Gazne) Hükümdarı Muizeddin Muhammed Gûri tarafından satın alındı. Kısa zamanda yükselerek önemli görevler üstlendi. 1184’te, Harezmşahlar’la yapılan savaşlarda ve Hindistan seferinde gösterdiği yararlılıklardan ötürü Kohram sipeh-sâlârlığına (ordu komutanlığına) getirildi
Çok geniş bir alana yayılan devletin yönetim sorunlarıyla yakından ilgilenebilmek için Gazne’de oturmak zorunda olan Muizeddin Muhammed Gûri, Hindistan’daki topraklarının yönetimini Kutbeddin Aybeg’e bıraktı. 1184-1206 arasında, Racputlar’ın direnişini kıran Kutbeddin Aybeg, Delhi’den Kalin-car ve Gucarat’a, Lahnauti’den Lahor’a kadar bütün Kuzey Hindistan’ı egemenliği altına aldı,. Delhi’yi de merkez edindi.
Muizeddin Muhammed Gûri, 1206’da bir Hintli tarafından öldürülünce, askerleriyle birlikte Lahor’a giden Kutbeddin Aybeg, Delhi Memlûk Devleti’nin ilk hükümdarı olarak tahta çıktı. Firuzkûh’ta hüküm süren Gıyaseddin Mahmud Gûri, Kutbeddin Aybeg’e sultan unvanını verdi ve saltanat alameti olarak da bir çadır gönderdi. Bu arada Muizeddin Muhammed Gûri’nin kölelerinden olan ve daha sonra önemli askeri görevlerde bulunan Taceddin Yulduz da Gazne’de hükümdarlığını ilan etti. Taceddin Yulduz ile Pencap sınırında yaptığı savaşı kazanan Kutbeddin Aybeg Gazne’ye girdi. Kırk gün boyunca işgal altında tuttuğu kehti, Taceddin Yulduz’un kuvvetlerini toparlayıp yeniden saldırıya geçmesi üzerine terkederek Kuzey Hindistan’a geri döndü. Aybeg’in 1210’da cirit oynarken attan düşerek ölmesinden sonra, dört rakip güç arasında parçalanan Delhi Memlûk Devleti, Aybeg’in kızı ile evli olan Şemseddin İltutmuş tarafından birleştirilerek eski gücüne kavuşturuldu.
Kutbeddin Aybeg, köle asıllı olduğu için kurduğu hanedana Memlûk (köle) sultanlar ya da Muizziler denmiştir. Kuzey Hindistan’da Müslümanlık’ın yerleşmesi için büyük çabalar harcayan Aybeg, çoğu emirlerini ve komutanlarını Türkler arasından seçti. Türk dilinin yaygınlaşmasına çalıştı. Lahor halkının bağlılığını kazanmak amacıyla emlak vergilerini Şeriat hükümlerine uygun olarak azalttı; din adamlarına, dervişlere ve yardıma muhtaç kişilere bağışlarda bulundu. Türkler’den, Halaç kabilelerinden, Gûrlu-lar’dan ve Hintliler’den oluşan ordusunu denetim altında tutmak için, çoğu zaman kendi payına düşen ganimetlerin büyük bir bölümünü askerlerine dağıttı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi