LEONARDO DA PISA (1170- ? )
İtalyan matematik bilgini. Hıristiyan Batı dünyasının ilk büyük matematikçisi sayılır. Ünlü Fibonacci dizisini bulmuştur.
Leonardo Fibonacci adıyla da tanınan Leonardo da Pisa’nın Pisa’da doğduğu aynı kentte öldüğü sanılmakta ancak ölüm tarihi bilinmemektedir. Yaşamına ilişkin bilgilerin tek kaynağı olan Liber abbaci (“Abaküs Hesabı Kitabı”) adlı kitabının önsözünde yer alan özyaşam öyküsünden öğrenildiğine göre Cezayir’in Bougie kentinde büyümüş, daha sonra Mısır, Suriye, Sicilya ve Bizans’a yapılan ticari amaçlı gezilere katılmış, gezdiği yörelerde yaşayan bilginlerle tanışma ve onların hesaplama yöntemlerini inceleme olanağını bulmuştur. 1200’lerin başlarında Pisa’ya dönmüş ve gezilerinde edindiği matematik bilgisini özgün çalışmalarıyla da zenginleştirerek Liber abbaci’yi ve öbür kitaplarını yazmıştır. Bazı yazılarından
II.Frederick tarafından kabul edilecek denli ün kazandığı anlaşılan Leonardo da Pisa’mn yaşamının son yıllarına ilişkin olarak, Pisa kentine yararlılıklarının karşılığında kendisine aylık bağlandığını gösteren 1240 tarihli bir belgeden başka hiçbir kaynak bulunamamıştır.
Leonardo da Pisa 1202’de yazdığı ve 1228’de bir kez daha elden geçirdiği Liber abbaci adlı yapıtında, Araplar’dan öğrendiği biçimiyle Hint rakamlarını ve sayılama yöntemini tanıtan bölümlerden sonra satış fiyatı, kâr, ücret ve karışım hesapları gibi gündelik yaşamı ilgilendiren bölümlere, arkasından da kimi Eski Yunan, Mısır ve Çin gibi çok değişik uygarlıklardan derlenmiş, kimi de özgün, matematiksel oyun ve bilmecelere yer vermiştir. Liber abbaci’nin, Eukleides’in Elemanlar’inin II.kitabından alınmış aritmetiksel formüllerle başlayan son iki bölümündeyse karekök ve küpkök hesaplamakta kullanılan Hint-Arap algoritması ve yaklaşım yöntemi, benzeri Eukleides irrasyonelleri, oranlar, Pythagoras Teoremi, hacim hesapları, ve cebirsel denklemlerle ilgili pek çok kanıt ve sayısal örnek yer alır.
Leonardo da Pisa’nın adını günümüze taşıyan ve “indirgemeli dizilerin” ilk örneği olan ünlü Fibonacci sayıları ya da Fibonacci Dizisi de aynı kitapta tanıtılmıştır. Fibonacci, bir çift tavşanın her ay yeni bir çifti dünyaya getirdikleri ve bir tavşanın bir ayda olgunlaştığı varsayımlarıyla ve bir çift tavşanla başlanırsa, belirli bir süre sonra kaç çift tavşana ulaşılacağını hesaplamaya çalışmış ve 1,1,2,3,5,8,13,21,34,….. sayılarını elde etmiştir. İlk ikisinden sonraki her terimi, o terimden önceki iki teriminin toplamına eşit olan ve an= an_1+an-2 genel terimiyle anlatılabilen Fibonacci Dizisi’nin botanik ve klasik sanat açısından ilginç özellikler taşıdığı saptanmıştır. Örneğin papatya tomurcuklarının ortalarında yer alan sarmalların sayısı iki ardışık Fibonacci sayısına eşittir. Saatin dönüş yönünde 21, ters yönde ise 34 sarmal vardır.
Birçok ağacın yaprakları ve ananasın yumruları yine ardışık iki Fibonacci sayısı olan 8:13 oranını taşırlar. Ardı ardına gelen iki Fibonacci sayısının oranı da giderek, klasik sanatta çok önemli bir yer kaplayan “altın kesim”i veren 1/1, 618 sayısına yaklaşır.
Leonardo da Pisa’nın sayı kuramına ilişkin çalışmalarını içeren Liber quadratorum (“Dört Bağımsız Sanat”) adlı kitabı gerek özgünlüğü gerek bilimsel değeri açısından en önemli yapıtı sayılmaktadır. y1—x2=x2—z2=5 gibi belirsiz, bir başka deyişle eşitlik sayısından daha fazla sayıda bilinmeyen taşıyan denklem dizgelerinin çözümlerine ilişkin incelemelerden oluşan bu kitabın, sayı kuramı konusunda Hıristiyan Batı dünyasında yazılmış ilk kitap olduğu kabul edilmektedir.
Yine aritmetik ve geometri üstüne iki kitabı daha bulunan Fibonacci’nin Doğulu kaynaklardan öğrenilen matematiksel kavram ve yöntemleri yaymak ve yerleştirmekteki öncülüğü ve özgün çalışmaları Hıristiyan Batı dünyasının ilk büyük matematikçisi olarak tanınmasını sağlamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Liber abbaci, (“Abaküs Hesabı Kitabı”), 1202; Practica geometride, (“Geometri Uygulamaları”), 1921; Liber quadratorum, (“Dört Bağımsız Sanat”), 1225.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi