LA FAYETTE, Marie Joseph Paul (1757-1834)
Fransız asker ve siyaset adamı. Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nda Ingilizler’e karşı savaşmış, Fransız Devrimi sırasında anayasaya dayalı bir krallık yönetiminin kurulması için mücadele etmiştir.
Marie Joseph Paul Yves Roch Gilbert du Motier Marquis de La Fayette 6 Eylül 1757’de Yukarı
Loire’da Chavaniac’da doğdu, 20 Mayıs I834’te Paris’te öldü. Eski ve varlıklı bir soylu ailesinin oğluydu. Paris’in seçkin bir okulu olan College du Plessis’te üç yıllık bir ortaöğrenim gördükten sonra, 1771’de Fransız ordusuna girdi. 16 yaşında Aven Dükü’nün kızıyla evlendikten sonra XIV. Louis’nin saray yaşamına katıldı.
20 yaşına gelince Amerika’ya giderek sürmekte olan bağımsızlık savaşında İngilizler’e karşı savaşmaya karar verdi. Bu kararından kısa bir süre sonra kendisine ait bir gemiyle Fransa’dan ayrıldı ve Haziran 1777’de Amerika’ya vardı. Kıta Kongresi’nin fahri tuğgenerallik rütbesi verdiği La Fayette’in komutasındaki Amerikan birlikleri, New Jersey ve Pennsylvania’da İngilizler’le yaptığı savaşlarda önemli başarılar elde etti.
La Fayette 1779 başında bağımsızlık savaşına maddi ve askeri destek sağlamak üzere Fransa’ya döndü. Çabaları sonucu Fransa Kralı XVI. Louis Fransa’nın Amerikan Bağımsızlık Savaşı’na destek olmasını kabul etti. La Fayette Nisan 1780’de altı bin kişilik bir Fransız birliğinin başında Amerika’ya döndükten sonra, tümgeneral rütbesiyle Virginia’mn savunmasıyla görevlendirildi. Virginia’dan çekilmeye zorladığı İngiliz birliklerinin komutanı Cornwallis’in, Ekim 1781’de Yorktown’da George Washington komutasındaki Amerikan birliklerine teslim olmasında önemli payı oldu.
La Fayette 1782’de Fransa’ya döndükten sonra Fransız ordusunda tümgeneralliğe yükseltildi. 1784’te ABD’ye yaptığı bir gezi sırasında birçok ABD eyaletinin vatantaşı oldu. 1787-1788 yıllarında İleri Gelenler Meclisi üyeliği yaptı. Mayıs 1789’da Riom bölgesinden soyluların temsilcisi olarak Etats Gene-raux’ya seçildi.Bu görevleri sırasında Fransa’nın giderek derinleşmekte olan siyasi ve iktisadi sorunlarının, kralın mutlak egemenliğinin sınırlanmasıyla ve temsili bir yönetimin kurulmasıyla çözülebileceğini savunan liberal soyluların arasında yer aldı. Temmuz 1789’da toplanan Kurucu Mcclis’e sunduğu İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi taslağı, üzerinde büyük değişiklikler yapıldıktan sonra Ağustos 1789’da onaylandı.
La Fayette, Kurucu Meclis’te, toprak sahibi soylularla burjuvaların, İngiltere örneğinde olduğu gibi, anayasaya davalı bir krallık yönetimi çerçevesinde uzlaşmaları gerektiğini savunan Anayasacılar’ın önderiydi. Meclisin Kasım-Aralık 1789’da aldığı, kiliseyle kraliyet ailesine ait malların satışa çıkarılması kararma, bunu.ı mülkiyet hakkını çiğnemek anlamına geldiğini söyleyerek karşı çıktı. La Fayette komutasındaki Paris Ulusal Muhafızları’nm kralın tahttan çekilmesini istemek için Temmuz 1791’de Chemps de Mars alanında bir gösteri düzenleyen kalabalığa ateş açmalan sonucu çok sayıda kişinin ölmesi büyük tepkiye neden oldu. Bu olaydan sonra eski popülaritesini ve saygınlığını yitiren La Fayette, Ekim 1791’de Ulusal Muhafıziar’ın komutanlığından istifa etmek zorundc; kaldı.
Yasama Meclısi’nin Nisan 1792’de Avusturya ve müttefiki Prusya’ya açtığı savaş, La Fayette’e yeniden askerlik mesleğine dönme olanağı sağladı. Komutasına verilen 52.000 kişilik bir orduyla Avusturya Hollandasi’nı (bugün Belçika) işgal ettiyse de kısa bir süre sonra geri çekildi. Savaşı siyasi amaçlarını ger-çekleştirmek için bir fırsat olarak değerlendirdiğinden, Avusturyalılar’a Jakobenler’e (Jacobins) karşı ittifak önerdi ve ateşkes sağlamaya çalıştı. 18 Haziran’ da Paris’e dönerek Yasama Meclisi’nden Jakoben Hareketi dağıtmasını istedi. Krallığın devrilmesiyle sonuçlanan 10 Ağustos 1792 ayaklanmasından sonra, ihanet suçuyla ölüme mahkûm edileceğini düşünerek Fransa’dan kaçtı. Aynı tarihte Avusturyalılar tarafından tutuklanan La Fayette, 1799’da I.Napoleon’un iktidara gelmesine değin Fransa’ya dönemedi. Fransa’ ya döndükten sonra 1814’e değin siyasetten uzak bir yaşam sürdürdü.
Restorasyon Dönemi’nde (1814-1830), 1818 ve 1827’de iki kez milletvekili seçilen La Fayette, bu görevleri sırasında Bourbon hanedanından kral XVIII. Louis ve X. Charles’a karşı yürütülen liberal muhalefetin önderliğini yaptı. X. Charles’ın Temmuz 1830’da Paris’te başgösteren ayaklanmayla devrilmesinden sonra Louis-Philippe’in kral olmasını destekledi. Yeniden kurulan Ulusal Muhafızlar’ın komutanlığına getirildiyse de kısa bir süre sonra bu görevinden ayrılarak siyasi yaşamdan uzaklaştı.
• YAPITLAR (başlıca): Memoires, correspondance et ma-nuscrits du general Laf ayette, (ö.s.), F.de Corcelle (der.), 6 cilt, 1837-1838, (“General La Fayette’in Anıları, Yazışmaları ve Müsveddeleri”).
• KAYNAKLAR: J.W.Jackson, La Fayette, a Biblio-graphy, 1930; D.G.Loth, The People’s General: The Personal Story of Laf ay ette, 1951; B. Whitloch, La Fayette, 2 cilt, 1929; W.Woodward, Lafayette, 1938.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi