LEBLANC, Nicolas (1742-1806)
Fransız, kimyacı ve sanayici. Deniz tuzundan sodyum karbonat (soda) elde etmek için sanayide uygulanan yöntemi geliştirmiştir.
6 Aralık 1742’de Indre idare bölgesindeki Ivoy-le-Pre’de doğdu, 16 Ocak (ya da Şubat) 1806’da Paris yakınlarındaki Saint-Denis’de öldü. Paris’te tıp öğrenimini tamamladıktan sonra, 1780’de cerrah olarak Orleans Dükü’nün hizmetine girdi. Dükün yönlendirmesiyle, deniz tuzundan (sodyum klorür) çamaşır sodası üretimi için Fransız Bilimler Akademisi’nin açtığı yarışmaya katılarak 1789’da kendi adıyla anılan dönüştürme yöntemini geliştirdi. 1791’de Orleans Dükü’nün parasal desteğiyle Saint-Denis’de bir soda fabrikası kurdu, ancak hiçbir zaman ticari üretime geçemedi. 1789’da Devrim’den sonraki dönemde gözden düşen dük 1793’te giyotine gönderilmiş, ertesi yıl da hükümet dükün ortak olduğu fabrikayı ve Leblanc’m geliştirdiği yöntemi kamu yararına devlet-leştirmişti. 1802’de Napoleon yönetimi fabrikayı sahibine geri verdiyse de, bu kez işletme sermayesini bulmakta güçlük çeken Leblanc, yoksulluk ve umutsuzluk içinde yaşamına son verdi.
Boyama sonrası kumaşların yıkanmasında kullanıldığı için özellikle dokuma sanayiinde büyük ölçüde tüketilen soda, 18.yy’m başlarına değin ilkel yöntemlerle ya odun külünden ya da İspanya kıyılarında yetişen çalımsı bir bitkiden (denizotu) elde ediliyordu. Yüzyıllar boyu bu bitkiyi kullanan Batı ülkeleri, soda sözcüğünü de, bitkinin Arapça adı olan SHwad’dan türeterek dillerine katmışlardı. Ancak, giderek büyüyen dokuma, kâğıt, cam, sabun ve seramik sanayiinin soda gereksinimi hızla artmış, üstelik sodyum klorür yapısındaki deniz tuzu ile sodyum karbonat yapısındaki sodanın ortak elementler içerdiğinin anlaşılması tuzdan soda üretilebileceği düşüncesini yaygınlaştırmıştı.
Leblanc’m geliştirdiği yöntem, sodanın basit ve iki basamaklı bir işlemle, üstelik çok düşük bir maliyetle üretimini sağladı. Bu işlemde, deniz suyundan ayrılan tuz (sodyum klorür) önce sülfürik asitle işleme sokulur. Tepkime sonucu ortaya çıkan hidroklorik asitin uçmasıyla geriye kalan sodyum sülfat bu kez kireçtaşı ve kömürle birlikte ısıtılır. Böylece oluşan ve sodyum karbonat (soda tuzu), kalsiyum sülfat ve artık kömür karışımı içeren siyah kül suyla yıkandığında, sodyum karbonat suda çökülerek külden ayrılır. Çözelti daha sonra kristalleştirilerek sodaya dönüştürülür.
Leblanc’ın adıyla anılan bu pratik ve ucuz soda üretim yöntemi uzun yıllar bu sanayiin başlıca üretim tekniğini oluşturmuş, yüzyılın sonlarına doğru yerini, Belçikalı sanayici Ernest Solvay’mn geliştirdiği amonyak-soda yönetimine bırakmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi