LAVAL, Pierre (1883-1945)
Fransız siyaset ve devlet adamı. II. Dünya Savaşı sırasında başbakanlık yapmıştır.
28 Haziran 1883’te Puy-de-Döme bölgesinde Châteldon’da doğdu, 15 Ekim 1945’te Paris’te öldü. Auvergne’li bir köylü ailesinin oğlu olan babası küçük bir kahvehane sahibiydi. Gençliğinde bir süre arabacılık yaptı. Hukuk dalında yükseköğrenim gördüğü sırada, özel dersler vererek ve lisede öğretmen yardımcılığı yaparak çalışmayı sürdürdü. 1903’te Sosyalist Parti’ye girdi. 1907’de Paris Barosu’na kaydoldu ve avukatlık yapmaya başladı. Kısa zamanda sendikacıların savunmalarını üstlenen ve sendikalara hukuk danışmanlığı yapan bir avukat olarak adını duyurdu.
1914’te Aubervilliers’den milletvekili seçilerek meclise girdi. I.Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında Almanya ile uzlaşılarak barış yapılmasını savundu. 1917’den sonra bu görüşlerini değiştirerek milliyetçi Georges Clemenceau’nun iktidara gelmesini destekleyenler arasında yer aldı. 1919 milletvekili seçimlerinde yenilgiye uğramasının ardından 1920’de Sosyalist Parti’den ayrıldı. Bunu izleyen birkaç yıl boyunca avukatlık ve gazetecilik yaptı. Satın aldığı Moniteur du Puyde-Döme adlı gazete kısa sürede önemli bir okur kitlesine sahip oldu. Bu dönemde büyük bir servet de edindi. 1923’te Aubervilliers belediye başkanlığına seçildi ve 1944’e değin bu görevini sürdürdü.
Sosyalistler’le sol kanat Radikaller’in birleşmesinden oluşan Sollar Karteli’nin kazandığı 1924 seçimlerine bağımsız sosyalist aday olarak katılan Laval, seçimleri kazanarak yeniden meclise girdi. 1925-1926 yıllarında P.Painleve ve A.Briand hükümetlerinde bayındırlık ve adalet bakanlığı görevlerinde bulundu. 1927’de Senato’ya seçildi. 1930’da kısa süreli A.Tardieu hükümetinde çalışma bakanlığı yaptı.
İlk başbakanlığı
20 Ocak 1931’de devlet başkanı G.Doumergue tarafından başbakanlığa atandı. Bu görevi sırasında 1929 Büyük Dünya Bunalımı’nın yol açtığı iktisadi sorunları aşmak için devlet harcamalarında kısıntıya gitti ve vergileri artırdı. Bu önlemleri bunalımın daha da derinleşmesine neden oldu. Eylül 1931’de Almanya’nın Fransa’ya ödemekle yükümlü olduğu savaş tazminatlarıyla ilgili görüşmelerde bulunmak üzere Almanya’ya gitti. Böylece, Almanya’ya resmi ziyarette bulunan ilk Fransız başbakan oldu. 16 Şubat 1932’de başbakanlıktan istifa ettikten sonra 1932-1935 arasında A.Tardieu, G.Doumergue ve P.E.Flandin hükümetlerinde çalışma, sömürgeler ve dışişleri bakanlığı yaptı. Dışişleri bakanlığı sırasında, Nazi Almanya’sının yarattığı savaş tehlikesine karşı İtalya ile ittifak kurmaya çalıştı. Mussolini ile Ocak 1935’te Roma’da yaptığı görüşmelerde İtalya’ya sömürgeler konusunda bir dizi ödün verdi. Mayıs 1935’te Moskova’ya giderek, Stalin’le, olası bir savaş tehlikesine karşı iki ülke arasında karşılıklı yardımı öngören bir pakt imzaladı.
İkinci başbakanlığı
Haziran 1935’te ikinci kez başbakanlığa atanan Laval, yeni hükümette dışişleri bakanlığını da üstlendi. Bu dönemde etkisini sürdürmekte olan iktisadi bunalıma karşı aldığı deflasyonist önlemler çerçevesinde ücretleri düşürmesi, çalışan kesimler arasında büyük bir hoşnutsuzluk doğurdu. Mussolini’nin Ekim 1935’te Etiyopya’ya savaş açması ise, dış politikada büyük bir bunalıma yol açtı. Laval, muhalefet tarafından, Mussolini’ye verdiği ölçüsüz ödünlerin sonucu olarak değerlendirilen ve İngiltere ile Fransa’nın ilişkilerinin gerginleşmesine neden olan bu olaydan kısa bir süre sonra, Ocak 1936’da başbakanlıktan ayrıldı ve 1940’a değin siyasi yaşamdan uzak kaldı.
Naziler’le işbirliği politikası
Haziran 1940’ta Fransa’nın büyük bölümünün Nazi orduları tarafından istila edilmesinden hemen
sonra, mareşal Philippe Petain başkanlığında kurulan hükümet, 22 Haziran’da Almanya’yla ateşkes imzaladı. Laval 23 Haziran’da devlet bakanı olarak Petain hükümetine girdi. 9-10 Temmuz’da Vichy’de toplanan Ulusal Meclis’in, tüm anayasal yetkilerin Petain’e devredilmesi ve yeni bir anayasanın hazırlanması kararlarını almasında önemli rol oynadı.12 Temmuz’ da devlet başkanı Petain’in yardımcısı oldu. Fransa’ nin Almanya’nın zaferini kabul ederek işbirliği yoluyla Hitler’in “yeni düzen”inde kendisine bir yer edinmesi gerektiğini savunan Laval, bu görüşleri benimsemeyen bazı bakanların baskısı sonucu 13 Aralık’ta Petain tarafından görevinden alındı ve tutuklandı. Ancak Almanya’nın Paris büyükelçisi A-betz’in çabaları sonucu kısa bir süre sonra bırakıldı.
Nisan 1942’de Naziler’in baskısıyla Petain tarafından hükümet başkanlığına getirilen Laval, hükümette dışişleri, haber alma ve içişleri bakanlıklarını da üstlendi. Bu görevleri sırasında “Avrupa’nın Bolşe-vikleşmesini önlemek” gerekçesiyle Almanya’yla tam bir işbirliği politikası izledi. Birçok Fransız birliğini Naziler’in yanında savaşmak üzere SSCB cephesine yolladı. Fransız ağır sanayiini Almanya’nın emrine verdi; Almanlar’ın artan işgücü gereksinimini karşılamak üzere 650.000’e yakın Fransız işçisini Almanya’ ya çalışmaya yolladı. Nazi gizli polis örgütleriyle işbirliği içinde, Alman işgaline karşı verilen direniş hareketini bastırmak üzere sert baskı önlemleri uyguladı.
Eylül 1942’de Petain tarafından halef ilan edilen Laval, bu tarihten sonra yasa çıkarma ve kararname yayımlama yetkilerine de sahip oldu. Kasım 1942’de İngiliz ve ABD birliklerinin Kuzey Afrika’ya yaptıkları çıkarmadan sonra Nazi ordularının Fransa’nın geri kalan bölümünü de işgal etmelerine karşı hiçbir direniş göstermedi. Bu tarihten sonra Vichy hükümeti bütünüyle Naziler’in denetimi altına girdi.
Laval Ağustos 1944’te Almanya’nın yenilgisinin kesinleşmesinden sonra, geçici bir hükümet kurmak üzere bir parlamento toplanması için girişimlerde bulunduysa da bundan bir sonuç elde edemedi. Bunun üzerine Vichy hükümetinin bakanlarıyla birlikte, geri çekilmekte olan Nazi birliklerinin yanında Befort’a kaçtı. Mayıs 1945’te İspanya’ya geçen Laval, Temmuz’da Franco tarafından ABD birliklerine, Ağustos’ta ise Fransız yetkililerine teslim edildi. Ekim ayı başında Charles de Gaulle başkanlığındaki geçici hükümet tarafından kurulan bir mahkemede ihanet suçuyla yargılanmaya başlanan Laval, 9 Ekim’ de ölüm cezasına çarptırıldı. İnfaz günü olan 15 Ekim’de kendisini zehirleme girişiminde bulunduysa da kurtarıldı ve hemen kurşuna dizildi.
• KAYNAKLAR: D.Abrahamsen, Men, Mind and Poıver, 1945; H.Cole, Laval: A Biography, 1963; D.Thomson, Two Frenchmen: Pierre Laval and Charles de Gaulle, 1951.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi