LINCOLN, Abraham (1809-1865)
ABD’li devlet adamı. İç Savaş sırasında devlet başkanlığı yapmıştır.
12 Şubat 1809’da Kentucky Eyaleti’nin Hardin bölgesindeki Hodgenville’da doğdu, 14 Nisan 1865’te Washington’da öldü. Çiftçilik ve marangozluk yaparak yaşamını kazanan yoksul bir babanın oğluydu. 1816’da çiftliklerinin büyük bir kısmının ellerinden alınması üzerine aile Indiana’ya göç etmek zorunda kaldı. Bu yıllarda düzensiz aralıklarla okula devam edebilen Lincoln, sınırlı bir öğrenim gördü.
1830’da aile ikinci kez göç ederek Illinois’e yerleşti. Önce New Orleans’a daha sonra New Salem’e yerleşerek çeşitli işlerde çalıştı. 1832’de Kızılderililer’in ayaklanması üzerine çıkan Black Hawk Savaşı’na gönüllü olarak katıldı ve bölgedeki diğer gönüllüler tarafından komutan seçildi. Savaşın sona
ermesinden sonra Whig Partisi’nin adayı olarak Illinois Yasama Meclisi seçimlerine katıldıysa da kazanamadı. 1834’te yeniden aday olan Lincoln seçimleri kazanarak dört dönem üst üste Yasama Meclisi’ne seçildi. Seçim kampanyası sırasında Whig Partisi’nin bölgedeki önderi durumundaki J.T.Stuart’ın dikkatini çekerek desteğini kazandı. Springfield’in ünlü avukatlarından olan Stuart’ın etkisiyle hukuk alanında kendisini yetiştirmeye başladı ve 1836’da baroya kabul edildi. Eyaletin başkentinin Vandalia’dan Springfi-eld’e taşınmasında etkin rol oynadı. 1837’de Springfield’e taşınarak Stuart’la ortak çalışmaya başladı.
Yasama Meclisi’nde bulunduğu yıllarda, köleliğe karşı olmakla birlikte, köleliğin tümüyle kaldırılmasından yana olanlara da (Abolitionists) karşı çıktı. Köleliğin tümüyle kaldırılması yerine sınırlandırılmasını savunarak, köleliğin belirli sınırlar içinde tutulması halinde kendiliğinden yok olacağını ileri sürdü.
1847’de Meksika Savaşı’nın başladığı bir dönemde Whig Partisi’nden Illinois temsilcisi olarak Kon-gre’ye seçildi. Başkan Polk’un savaşın Meksika tarafından başlatıldığına ilişkin görüşlerini eleştirerek Meksika ile savaşın sürdürülmesine karşı çıktı. Meksika Savaşı sonunda yeni toprakların Birlik’e katılması Kuzey-Güney ilişkilerinin daha da gerginleşmesine neden oldu. Kuzey, köleliğin sınırlarının Missouri Antlaşması ile çizildiğini ve bu sınırların dışına çıkılmamasını savunurken, Güney, Birlik’e yeni katılan topraklarda köleliğin anayasaya aykırı olmadığını ileri sürdü. Meksika’da köleliğin yasaklanmasını öngören Wilmot Tasarısı’nı destekleyen Lincoln, savaşa karşı olmakla birlikte savaş kahramanı Taylor’ı başkanlık seçimlerinde destekledi. Columbia Bölgesi’nde kölelerin aşamalı olarak özgürleştirilmeleri için Kongre’ye sunduğu tasarı hem köle sahiplerinin hem de köleliğin kaldırılmasından yana olanların tepkilerine yol açtı.
Lincoln’ın Meksika Savaşı’na karşı çıkması ve Columbia bölgesi yasa tasarısı, Illinois’li seçmenlerin desteğini yitirmesine neden oldu. 1848 seçim kampanyası sırasında kendisine uzaktaki Oregon bölgesinin valiliği teklif edilince görevi kabul etmeyerek avukatlık mesleğini sürdürmek üzere Springfield’e döndü.
Kuzey-Güney ilişkilerinin gerginleşmesi
1854’te Demokratik Parti’den Illinois temsilcisi Stephen A.Douglas’ın Kansas-Nebraska Antlaşması’ nın Kongre’de kabul edilmesi, beş yıl süreyle siyasi yaşamdan uzak kalan Lincoln’ı köleliğe karşı kampanyaya katılmaya itti. 1820 Missouri Antlaşması’nı kaldırarak Kansas ve Nebraska eyaletlerinde köle kullanımım serbest bırakan bu antlaşma Illinois ve diğer Kuzeybatı eyaletlerinde tepkilere yol açtı. Antlaşmanın bir diğer sonucu da Kuzey’in ve Batı’mn muhafazakâr sanayici ve tüccarları ile Güney’in çiftçilerini bünyesinde toplayan Whig Partisi’nin bölünmesi oldu. Parti içindeki görüş ayrılıklarının daha da keskinleşmesi nedeniyle Kuzeyliler Whig Partisi’nden ayrılarak Cumhuriyetçi Parti adıyla yeni bir parti kurdular.
1856 seçimlerinden kısa bir süre önce Cumhuriyetçi Parti’ye giren Lincoln başkan yardımcılığı için aday gösterildiyse de seçimleri kazanamadı. 1858 seçim kampanyası sırasında rakibi Douglas’la köleliğe ilişkin tartışmaları geniş yankılara yol açtı. Lincoln, Senato’ya giremedi ancak bu tartışmalarla adını tüm ülkede duyurdu.
Mayıs 1860’ta yapılan parti kongresinde başkan adayı seçilen Lincoln, seçimleri kazanarak Mart 1861’de ABD’nin 16. devlet başkanı olarak göreve başladı. Lincoln’ın devlet başkanı seçilmesi Güneyli-ler’in tepkilerine yol açtı ve Lincoln’ın görevine başlamasından bir süre önce Güney Carolina Birlik’ ten ayrıldığını açıkladı. Bir uzlaşma sağlamak ve diğer Güney eyaletlerinin Birlik’ten ayrılmalarını önlemek amacıyla John J.Crittenden tarafından Kongre’ye sunulan tasarı ise sonuçsuz kaldı. Crittenden Uzlaşması olarak anılan bu tasarı Missouri Antlaşması’nın sınırlarının Büyük Okyanus’a kadar genişletilmesini, eyaletlerin köleci ve özgür olarak ikiye ayrılmalarını öngörüyordu.
Güney Carolina’yı izleyerek Birlik’ten ayrılan Alabama, Louisiana, Georgia, Florida, Missisipi ve Texas eyaletlerinin temsilcileri Alabama Eyaleti’nin Montgomery kentinde toplanarak Jefferson Davis başkanlığında Amerika Konfedere Devletleri’nin kurulduğunu açıkladılar. Virginia’nın Konfederasyon’a katılmasından sonra başkent Richmond’a taşındı.
İç savaş
Konfederasyon kendi sınırları içinde kalan Birleşik Devletler’e ait askeri tesislere el koyarak bunların boşaltılmasını istedi. Charleston’daki Sumter Kalesi’ nin boşaltılmasının reddedilmesi üzerine Güneyliler’ in Nisan 1861’de Sumter Kalesi’ne ateş açmalarıyla İç başlaması üzerine Virginia, Arkansas, Tennessee ve Kuzey Carolina Birlik’ten ayrıldıklarını açıkladılar. Kentucky ve Missouri eyaletleri ise kölelikten yana olmalarına karşın Birlik’e bağlı kaldılar.
Savaşın ilk yıllarında tek büyük çarpışma Temmuz 1861’de Bull Run’da meydana geldi ve Kuzey’in yenilgisiyle sonuçlandı. Kuzey’in amacı denizden kurulacak ablukayla Güney’i yaşamsal kaynaklardan yoksun bırakmak ve Richmond’u ele geçirmekti. Savaşın ilk yıllarında Kuzey’in asker ve kaynak üstünlüğüne karşın Güney büyük başarılar kazandı. Ancak, Eylül 1862’deki Antietam ve Temmuz 1863’teki Gettysburg yenilgilerinden sonra üstünlük Kuzey ordularına geçti. Mart 1864’te Kuzey orduları komutanlığına getirilen General U.S.Grant’ın Güney ordularına karşı başlattığı bir dizi saldırı sonucu Richmond ele geçirildi. Nisan 1865’te Lee’nin Appo-mattox’da teslim olmasıyla dört yıl süren İç Savaş Güney’in yenilgisiyle sona erdi.
Başlangıçta Lincoln’ın amacı, kölelerin özgürlüğü değil Birlik’in korunmasıydı. Ancak, Kongre’de köleliğin kaldırılmasından yana olan Radikal Cumhuri-yetçiler’in güçlenmesi ve köleliğin kaldırılmasının savaşın kazanılmasında etkili olacağı düşüncesi kölelerin özgürleştirilmesini savaşın ikinci amacı durumuna getirdi. Köleliğin kaldırılmasının bir diğer amacı da Avrupa’nın desteğini kazanmak ve Kuzey ordularına yeni insan gücü kazandırmaktı. Lincoln, köleliğin kaldırılmasının yol açacağı iktisadi ve toplumsal güçlükler nedeniyle köleliğin aşamalı olarak kaldırılmasını ve köle sahiplerine ödeme yapılmasını öngörüyordu.
Lincoln, Eylül 1862’de açıkladığı ilk Özgürleştirme Bildirisi’yle (Emancipation Proclamation), Ocak 1863’te Birlik’ten ayrılan eyaletlerde köleliğin kaldırılacağını açıkladı. Kasım 1864’te yeniden başkan seçilen Lincoln bu bildiriyi yeterli görmeyerek köleliğin kaldırılması için gerekli anayasal değişikliğin yapılması için çalıştı. Şubat 1865’te Kongre’de anayasada 13. düzeltmenin yapılarak ABD’de köleliğin kaldırılması için eyaletlerin onayına başvurulması kabul edildi.
Lincoln, Nisan 1865’te Washington’daki Fort Tiyatrosu’nda J.Wilkes Booth adlı Güneyli bir aktör tarafından vurularak öldürüldü. Anayasada yapılması öngörülen 13. düzeltme ölümünden altı ay sonra eyaletlerin üçte ikisi tarafından onaylanarak ABD’de kölelik yasaklandı.
• YAPITLAR (başlıca): The Collected Works of Abraham Lincoln, (ö.s.), R.P.Basler (der.), 9 cilt, 1953-1955, (“Abraham Lincoln’ın Toplu Yapıtları”).
• KAYNAKLAR: P.M. Angle, A Shelf on Lincoln Books: A Critical Selective Bibliography of Lincolniana, 1946; B.P. Thomas, Abraham Lincoln, 1952; C.Sandburg, Abraham Lincoln: The Prairie Years, 2 cilt, 1926.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi