LOOS, Adolf (1870-1933)
Avusturyalı mimar. Çağdaş mimarlıktaki yalınlaşma düşüncesinin ön-cülerindendir.
10 Aralık 1870’te, Brünn’de (bugün Çek Cumhuriyeti’nde Brno) doğdu, 23 Ağustos 1933’te Viyana dolaylarında Kalksburg’da öldü. Reichenberg Meslek Okulu’ndaki öğrenimini yarım bırakarak Dresden Teknik Üniversitesi’ne girdi. Burada mimarlık öğrenimi yaptıktan sonra Viyana’ya giderek çeşitli bürolarda çalıştı. 1893’te ABD’ye gitti ve üç yıl kaldı. Ülkesine döndükten bir süre sonra Viyana Teknik Üniversitesi’nde asistan oldu. Aynı zamanda bir firma için mobilyalar tasarladı. 1897’de ilk önemli çalışması olan Ernest Ebenstein Lokali’ni yaptı. Yapıdaki geometrik yalınlık, o günlerde bir yandan Yeni Sanat’ın (Art Nouveau), öbür yandan da seçmeci mimarlığın süslemeci tutumlarının yaygın olduğu Avrupa’da geniş yankı uyandırdı. Loos bundan sonra birçok konut düzenledi, çeşitli dergi ve gazetelere makaleler yazdı. 1912’de Viyana’da bir yapı okulu kurdu. Ancak I.Dünya Savaşı’nın başlamasıyla bu kurumu kapatmak zorunda kaldı. Gönüllü olarak orduya katılma isteği, kulaklarının ağır işitmesi nedeniyle geri çevrilince sivil savunmaya giderek Viyana’da halk mutfakları kurdu.
Loos savaş sonrasında Avrupa’daki konut sorununa yönelik çözüm önerileri geliştirdi. Bu öneriler başka yerlerde olumlu yankılar uyandırdıysa da ülkesinde gereken ilgiyi görmedi. 1923’te Salon d’Au-tomne’un davetlisi olarak Paris’e gitti ve göçmenlerin sorunlarıyla ilgilendi. Ancak 1926’da ortaya çıkan sinirsel rahatsızlığı üzerine, 1928’de Viyana’ya dönmek zorunda kaldı. Yaşamının geri kalan beş yılında mimarlıkla yalnızca kuramsal düzeyde ilgilenebildi.
Loos mimarlığı, bir sanat dalından çok, yapıtlarının çıkış noktası olarak aldığı insana çağdaş yaşamın olanaklarını sağlayacak bir araç olarak ele almıştır. Özellikle ABD’den döndükten sonraki yazı ve konferanslarıyla bu ülkede gördüğü eşitlik anlayışını ve “kullanışlı olan güzeldir” düşüncesini kendi kültür çevresinde de yaymaya çalışmıştır. Düşünceleriyle olduğu kadar, yapılarıyla da hem Yeni Sanat’a, hem de seçmeci tutuma karşı çıkmıştır. Yapılarında her türlü süslemeden kaçınarak, işlevden ortaya çıkan yalın bir estetiğe yönelmiştir. Yapılarda süslemenin iktisadi ve toplumsal bir suç, mal sahibi açısından bir savurganlık, işçi için de zaman kaybı olduğunu ileri sürdüğü 1908 yılındaki “Ornament und Verbrechen” (“Yapıda Süsleme Cinayettir”) adlı konferansı şiddetli tepkilere yol açmış, bazı kurumlar öğrencilerine Loos’un derslerine katılmayı yasaklamış, birçok yerleşme tasanmı resmi makamlarca geri çevrilmiştir. Loos bütün bu baskılara karşın, düşüncelerinden ödün vermeden çalışmalarını sürdürmüş, çağdaş mimarlığın kurucularından biri olmuştur.
• YAPITLAR: (başlıca): Mimarlık: Emest Ebenstein Lokali, 1897; Goldman ve Salasch Erkek Moda Evi, 1898, Viyana; Dr. Hugo Haberfeld Evi, 1899, Viyana; Tur-nowsky Evi, 1900, Viyana; Villa Karma, 1903-1906, Vevey, İsviçre; Allgemeine Verkehrsbank, 1904, Viyana; Dr. Schwarzwald Evi, 1905, Viyana; Friedmann Evi, 1906, Viyana; Hirsch Evi, 1907, Pilsen, Çekoslovakya; Kdrtner Ban, 1908, Viyana; Steiner Villası, 1910, Viyana; Büro Yapısı, 1910-1911, Michael Alanı, Viyana; Manz Kitapevi, Viyana, 1912; Cafe Capua, 1913, Viyana; Erich Mandl Villası, 1916, Viyana; Hugo ve Alfred Spitz Kuyumcu Mağazası, 1918, Viyana. Kitap: Ins Leere gesprochen, 1897-1900, (“Boşluğa Söylenen Sözler”); Trotzdem, 1900-1930, (“Gene de”); Architektur, 1909, (“Mimarlık”).
• KAYNAKLAR: F.Glück, Adolf Loos, 1931; H. Kulka (yay.), Adolf Loos. Das Werk des Architekten, 1931.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi