LUTHULİ, Albert (1898-1967)
Güney Afrikalı siyaset adamı. Irk ayrımına karşı sürdürülen mücadelenin önderlerindendir.
Albert John Mvumbi Luthuli Rodezya’da (bugün Zimbabwe) doğdu, 21 Temmuz 1967’de Güney Afrika’da Stranger’de öldü. Bir Zulu kabilesi olan Groutville kabilesindendi. 10 yaşında Rodezya’da çevirmenlik yapan babasını yitirince Güney Afrika’ya döndü. Groutville kabilesinin şefi olan amcasından Zulu geleneklerini öğrenen Luthuli, Adams College’da öğrenim görerek öğretmen oldu. Bir süre Adams College’da öğretmen olarak çalıştıktan sonra Groutville kabilesinin şefliğine getirildi.
Bu dönemde çeşitli dini ve mesleki derneklerde etkinlik gösterdi. Hıristiyan dinine ve Zulu geleneklerine bağlılığının da etkisiyle, Güney Afrika’da 1894-1914 arasında ırk ayrımına karşı mücadeleye önderlik etmiş olan Mohandas Gandi’nin ırk ayırımına karşı şiddete dayalı olmayan mücadele biçimini benimsedi. 1945’te ırk ayrımına karşı mücadele eden yerli halkın kurduğu AUK (Afrika Ulusal Kongresi) adlı örgüte üye olarak siyasi yaşama atıldı. Ertesi yıl Yerli Temsilciler Konseyi’ne atandı. Hükümete Afrika’ya ilişkin sorunlarda danışmanlık yapmak üzere oluşturulan bu konseyin üyeleri yerli aydınlar ve kabile reisleri arasından seçilmekteydi.
1948’de ırk ayırımı politikasını savunan D.F.Malan başkanlığındaki Milliyetçi Parti’nin iktidara gelmesi, yerli halk üzerindeki baskıların daha da yoğunlaşmasına ve ırk ayırımını destekleyen bir dizi yasanın uygulamaya konmasına neden oldu. 1951’de Luthuli AUK’nin Natal bölgesi başkanlığına getirildi. Ertesi yıl AUK Güney Afrika Hintli Kongresi ile birlikte hareket ederek ırk ayırımını destekleyen yasalara karşı kampanya açtı. Irk ayrımına karşı sürdürülen mücadele içinde etkin olarak yer alması üzerine hükümet, Luthuli’den kabile şefliğinden ya da AUK’ deki görevinden istifa etmesini istedi. Luthuli görevinden ayrılmayı reddedince hükümet tarafından kabile şefliği görevine son verildi.
1952’de AUK’nin başkanlığına seçilen Luthuli aynı yıl iki yıl süreyle Groutville’de zorunlu ikâmet cezasına çarptırıldı. 1956’da 156 kişi ile birlikte vatana ihanetle suçlanarak yargılandıktan sonra 1957’de suçsuz bulunarak serbest bırakıldı. Bu yıllarda sürdürdüğü kararlı mücadele ile adını dış dünyaya duyurdu ve Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterildi. 1959’da beş yıl süreyle Groutville’den ayrılması ve toplantılara katılması yasaklandı. Aynı yıl şiddete dayalı olmayan mücadele biçiminde ısrar etmesi örgüt içinde eleştirilere yol açtı ve R.M. Sobukwe AUK’den ayrılarak PAK’yi (Pan Afrika Kongresi) kurdu.
1960’ta Sharpeville’de kimlik yasasını protesto eden göstericilerin üzerine polisin ateş açması üzerine ulusal matem çağrısında bulunan Luthuli tutuklandıysa da hastalığı nedeniyle cezası para cezasına çevrildi. 1960 olayları sonucu AUK ve PAK yasadışı ilan edildi. Luthuli 1961’de Groutville’den kısa bir süre için ayrılmasına izin verilmesi üzerine Oslo’ya giderek Nobel Barış Ödülü’nü aldı. Bu ödülü alan ilk Afrikalı olan Luthuli yaşamının sonuna dek polis gözetiminde yaşadı. Temmuz 1967’de bir tren kazası sonucu öldü.
• YAPITLAR (başlıca): Let My People Go, 1962, (“Bırakın Halkım İlerlesin”).
• KAYNAKLAR: M.Benson, Chief Albert Luthuli of South Africa, 1963; E.Callan, Albert John Luthuli and the South Af rican Race Conflict, 1962.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi