LOVELL, Bernard (1913 – 6 Ağustos 2012)
İngiliz astronomi bilgini. Radyo dalgalarının meteorlarca yansıtıldığını kanıtlamış, dünyanın en büyük radyo teleskopunu kurmuştur.
Alfred Charles Bernard Lovell 31 Ağustos 1913’te Bristol yakınlarındaki Gloucestershire kentinin Oldland Common köyünde doğdu. Fizik öğrenimi gördüğü Bristol Üniversitesi’nden 1933’te mezun oldu, 1936’da doktora derecesini aldı. Bir yıl kadar Manchester Üniversitesi’nde fizik dersleri verdikten sonra, bu üniversitede kozmik ışınlar üzerine araştırmalar yapan bir gruba katıldı. II. Dünya Savaşı başlayınca Havacılık Bakanlığı’na bağlı bir araştırma kuruluşunda görevlendirildi ve burada radar kullanımına ilişkin değerli çalışmalar yaptı. Savaştan sonra, 1945’te Manchester Üniversitesi’ne dönerek yeniden fizik dersleri vermeye başlayan Lovell, ordudan sağladığı bir radar takımıyla kozmik ışın araştırmaları yapmaya başladı. Ancak kentteki radyo yayınlarının yarattığı sorunlar yüzünden deney istasyonunu Manchester yakınlarındaki Jodrell Bank bölgesine taşıyarak çalışmalarını burada sürdürdü. 1951’de Manchester Üniversitesi’nin ilk radyo astronomi profesörlüğüne atandı. Aynı yıl içinde yöneticiliğine getirildiği Jodrell Bank laboratuvarında dünyanın en büyük radyo teleskopunu kurmaya girişti ve girişimini altı yıllık bir çaba sonunda, 1957’de sonuçlandırdı. Otuz yıl süreyle, bugün Nuffield Radyo Astronomi Laboratuvarlar’ı durumuna getirilen Jodrell Bank Deney İstasyonu’nun yöneticiliğini yapan ve halen Manchester Üniversitesi’nde, 1980’de getirildiği eme-ritus profesörlüğünü sürdürmekte olan Lovell, birçok üniversite ve akademinin yanı sıra, 1955’te Royal Society’nin üyeliğine seçilmiş, 1960’ta bu kuruluşun Royal madalyasıyla ödüllendirilmiş ve 1961’de “Sir” unvanı almıştır.
1930’larda radyo astronomiyle uğraşan kimi bilim adamları, meteor yağmurları sırasında radyo dalgalarının meteorlarca yansıtıldığına ilişkin bazı belirtiler bulmuşlardı. Ancak gözlemlenen meteorların, alman radyo yankılarından daha az sayıda olması, radyo dalgalarının meteorlarca yansıtılmasına dayanan yöntemlerin sağlığına ilişkin kuşkuların doğmasına neden olmuştu. Radyo dalgalarının gerçekten meteorlarca yansıtılıp yansıtılmadığını araştırmak için deneylere girişen Lovell, 1946 Ekim’inde, özellikleri oldukça iyi bilinen bir meteor yağmuruna yönelttiği radyo dalgalarının yankılandığını, ayrıca, gözlemlenen meteorların sayısı azaldıkça alınan radyo yankılarının da azalmakta olduğunu belirledi. Yalnızca gündüzleri görüş alanında bulundukları için optik teleskoplarla gözlemlenemeyen meteorlar üzerindeki araştırmalarıyla bir yandan radyo teleskopun üstünlüğünü sergilerken bir yandan da meteor yörüngelerinin elips biçiminde olduğunu saptayarak meteorların yıldızlar arası uzayın değil, Güneş sisteminin öğeleri olduğunu kanıtladı. Uzaydaki, yıldızlar arası bölgelere yayılmış iyonlaşmış hidrojen bulutları olduğu sanılan radyo kaynaklarının özelliklerini de araştıran Lovell, Albert Michelson’ın geliştirdiği girişimölçümü (interferometri) yöntemleriyle sürdürdüğü gözlemler sonucu bu kaynakların gerçekte sürekli yayınım yapan “noktasal enerji kaynakları” olduğunu ve kaynaklarda görülen dalgalanmaların iyonosferin elektromanyetik etkisiyle oluştuğunu belirledi.
Lovell’in yapımını 1957’de tamamladığı Jodrell Bank’deki radyo teleskop, benzerlerinin en büyüğüdür. Yaklaşık 80 m. çapındaki bu aygıt, yatay olarak dakikada 20 derecelik bir açıyı dönebilmekte, yansıtıcısı ise dikey olarak dakikada 24 derece hareket edebilmektedir. SSCB’nin Ekim 1957’de uzaya fırlattığı ilk yapay uydu Sputnik l’in izlenmesi sırasında üstünlüğü kanıtlanan bu aygıtla, Yer yörüngesindeki yapay uyduların ve uzay gemilerinin yerleri belirlenebilmekte, insanlı uçuşlar izlenebilmekte ve uzay araçlarından Yer’e gönderilen mesajlar alınabilmektedir.
1980’lerde zonklayan yıldızlar gibi, uzayın derinliklerindeki cisimlerin radyo yayınımlarına ve çok uzaklardaki “kazar”ların açısal çaplarının hesaplanmasına ilişkin çalışmalarını sürdürmekte olan Lovell, dersleri, radyo konuşmaları ve kitaplarıyla da bilimin geniş kitlelere ulaştırılmasına ve uzay sorunlarının herkesçe kavranabilmesine katkıda bulunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): The Exploration of Space hy Radio, 1957, (“Uzayın Radyoyla Keşfi”); The Exploration of Outer Space, 1962, (“Dış Uzayın Keşfi”);
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi