Edebiyatta Gelecekçilik (Fütürizm)
Marinetti’nin Paris’te çıkan Le Figaro dergisinde yayımladığı Gelecekçilik Bildirgesi’nin yayım tarihi 20 Şubat 1909, Gelecekçilik’in başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Marinetti bu bildirgede, sanatçıları geçmişle tüm bağlarını koparmaya, geçmişin sanatını yıkarak değişimi temel alan yeni bir sanat kurmaya çağırıyordu. Bu görüşler kısa sürede İtalya’da yayıldı. Aldo Palazzeschi (1885-1974), Corrado Govoni (1884-1965), Ardengo Soffici (1879-1964) ve Giovanni Papini (1881-1956) gibi Italyan şairler Marinetti’nin izleyicisi oldular. Gelecekçilik plastik sanatlar alanında da etkili oldu, Marinetti’nin yönetiminde Boccioni, Russolo, Cana, Balla ve Severini* gibi ressamlar 11 Şubat 1910’da Gelecekçi Resmin Bildirgesi’ni yayımladılar.
Geçmişten kopuşu, yenilik ve değişikliğe yönelişi simgeleyen gelecekçilik sözcüğü Marinetti tarafından ortaya atılmıştı. Gelecektiler müzeleri, kütüphaneleri ve akademik kurumlan geçmişin bir parçası olarak görüyor ve yok edilmesi gerektiğini savunuyorlardı. Sanattaki tüm akademik ve geleneksel kurallann, kalıplann, alışılagelmiş anlatım biçimlerinin yıkılmasından yanaydılar. Çağdaş yaşamın dinamizmini, hızını, gerilimini dile getirebilecek kurallardan annmış, durağan olmayan, yeni ve enerjik bir anlatım biçiminin arayışı içindeydiler. Zaman ve mekân kalıplannm, mantıksal akıl yürütmenin, gerçekliği durağan bir biçimde yansıttığını, yaratıcılığı engellediğini savunuyorlardı. Marinetti, “Sözdizimine, noktalamaya, sıfata, zarfa hayır!” sözcükleriyle başlayan Gelecekçilik’in Teknik Bildirgesi’nde, yazarlan her türlü dilbilgisi kuralını yıkmaya çağınyordu. Gelecekçilik’in estetiği, özgürce seçilen sözcüklerden, düzensiz imgelerden, kuralsız bir anlatımdan oluşacaktı. Dinamik bir estetiğin peşine düşen gelecekçi yazar ve şairler, sözcüklerin işitsel ve görsel çarpıcılığından yararlanmışlar, doğadaki seslerin tekrannı şiirin temel öğelerinden biri yapmışlar ve değişik yazı karakterlerini kullanarak yeni bir yazış tekniğine yönelmişlerdi.
Gelecekçilik, çağdaş toplumun estetiğini oluşturma çabası olarak tanımlanabilir. Kentleşme, sanayileşme, makineleşme, teknolojideki ilerlemeler Gelecekçilik’in başlıca etki kaynaklarıydı. Çağdaş dünyanın her an değişen görünümü, baş döndürücü hızı, karşıtlıklar ve gerilim üreten gelişimi, Gelecekçiler’in konularını ve biçimlerini önemli ölçüde etkilemişti. Onlar için güzel olan, sokağın gürültülü kalabalığı, dönen tekerlekler, tüten fabrika bacaları, kulakları delercesine gürültüyle işleyen makinelerdi. Çağdaş yaşam, şantiyeleri, tersaneleri, köprüleri, lokomotifleri, uçaklarıyla hızlı, hareketli, dolayısıyla da güzeldi. Marinetti, Gelecekçilik Bildirgesi’nde, bir yarış otomobilinin Semende-rek Nikesi’nden (bu adada bulunmuş Yunan dönemine ait bir zafer heykeli) daha güzel olduğunu ileri sürüyordu. Geçmişle birlikte, duygusal ve lirik olan her şeye karşı çıkmayı da savunuyordu. Yeni şiirin temel öğeleri, korkusuzluk, gözüpeklik, tehlike tutkusu, ataklık ve başkaldırıydı. Marinetti, “edebiyat şimdiye dek düşünce ve miskinliği, uyku ve düşü yüceltti,
bizim amacımız saldırgan enerjiyi, ateşli uykusuzlukları, dev adımlan, büyük hamleleri, yüzde şaklayan tokadı ve yumruğun gücünü yüceltmektir” diye yazıyordu. Tutucu, durağan bir geçmişten kaçış, dinamizm ve mücadele tutkusu, Gelecekçiler’i, savaşı da yüceltmeye vardır-mıştı. Nitekim Marinetti bildirgede savaştan “dünyanın tek sağlıklı yanı” olarak söz ediyor, militarizmi övüyordu. Daha sonraki yıllarda Gelecekçilik ile faşizm arasında bir bağlantı araması da rastlantı değildi.
I. Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde başlayan İtalyan Gelecekçilik’i, Fransa’da, Apollinaire, Max Jacob, Reverdy, Cendrars, Larbaud gibi Simgecilik’i (Sembolizm) aşma çabasındaki yenilikçi şairler, Rusya’da da Mayakovski’nin öncülüğünü yaptığı Rus Gelecekçiliği’ne bağlı şairler üzerinde etkili olmuştur. Dışavurumculuk (Ekspresyonizm), Gerçeküstücülük ve Dadacılık gibi yenilikçi akımlar üzerinde belli etkileri olmakla birlikte Gelecekçilik, 20.yy’ın ikinci yansında etkisini yitirmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi