MACELLAN, Ferdinand (1480-1521)
Portekiz asıllı İspanyol kâşif. İlk kez gemiyle dünyanın etrafının dolaşıklığı yolculuğun başlatıcısıdır.
Kuzey Portekiz’de Oporto’da doğduğu sanılmaktadır. 27 Nisan 1521’de Filipinler’deki Sebu’da öldü. Soylu bir aileden geliyordu. Bir süre Lizbon’da kraliçe Leonora’ya el ulağı olarak hizmet verdikten sonra 1505’te Portekiz kuvvetlerine girdi. İslam deniz gücünün egemenliğini kırmaya yönelik bir sefere katılarak Hindistan’ın Malabar kıyılarında çarpıştı; 1509’da Hint Okyanusu’nda Portekiz’in gücünü pekiştiren Diu Savaşı’nda bulundu. 1511’de Macellan’ın da yer aldığı Malakka seferinin başarıyla sona ermesiyle Doğu’nun zenginlikleri Portekizliler’in kurduğu deniz üsleri kanalıyla Avrupa’ya kolayca gönderilmeye başlandı. 1512’de Lizbon’a dönen Macellan, Faslı-lar’ın kalesi Azemmur’a karşı yapılan saldırıda ayağından yaralandı ve yaşamı boyu sakat kaldı. Macellan bundan sonra iki kez kraldan maaşının artırılmasını ve rütbesinin yükseltilmesini istediyse de bu isteği reddedildi. Bunun üzerine 20 Ekim 1517’de Portekizli kozmograf Rui Faleiro’yla birlikte Ispanya’ya giderek İspanyol uyruğuna geçti ve hizmetini daha sonra V.Charles (Charles Quint) adıyla Kutsal Roma-Germen imparatoru olacak olan İspanya Kralı I.Carlos’a sundu.
Molukkalar seferi
1517’de Sevilla’nın önemli devlet adamlarından birinin kızıyla evlendi. Macellan ve Faleiro sürekli batıya giderek büyük zenginlik kaynağı olarak düşündükleri Yeni Hollanda’nın (bugün Avustralya) kuzeyindeki Molukkalar’a (Baharat Adaları) ulaşılabileceğini, bu adaların dünyayı Portekiz ile İspanya arasında bölüştüren Papalık’ın 1494 Tordesillas Antlaşmasına göre çizilen hattın batısında kaldığını ve böylece İspanya’ya ait olduğunu iddia ediyorlardı. Mart 1518’de İspanya kralınca onaylanan bu sefere Macellan ve Faleiro ortak kaptan olarak atandılar. Seferin amacı Molukkalar’a giden bir İspanyol yolu bulmaktı. Yeni keşfedilen yerlerin yönetimi babadan oğula geçmek üzere Macellan ve Faleiro’ya veriliyor ve bu seferden elde edilecek kârın 1/20’si de onlara bırakılıyordu. İspanyol denizciler bir süredir Porte-kizliler’in elindeki Ümit Burnu’na uğramadan sürekli batıya giderek doğuya ulaşılacağına inanıyorlardı.Macellan da Atlas Okyanusu’nda Tierra del Fuego Adası’nm bulunduğu yerden bir kanal aracılığıyla güneydeki denizlere inilebileceğini düşünüyordu.
Trinidad, San Antonio, Conception, Victoria, Santiago gemileriyle 9 ülkeden 270 denizcinin katıldığı bu sefer 20 Ekim 1519’da başladı; filo 13 Aralık’ta Rio de Janeiro’ya ulaştı. Güneye doğru inerek bir geçit aramaya başladılar. 21 Ekim 1520’de daha sonra Macellan Boğazı adı verilen boğazı zor koşullara dayanabilen 3 gemiyle ve bir ayda geçerek Büyük Okyanus’u gördüler. Açlık ve hastalıklarla da uğraşarak bir süre Şili kıyılarından kuzeye doğru yol aldıktan sonra Filipinler’e doğru yöneldiler; 6 Mart
1521’de Büyük Okyanus’taki Guam Adası’nda demirleyerek 99 gün sonra ilk taze yiyeceklerini sağlayabildiler ve Mart 1521’de Filipinler’e ulaştılar. Burada yerlilerle yapılan bir savaşta Macellan’ın ölmesi üzerine ancak 2 gemi Molukkalar’a ulaşabildi. Elcano’nun yönetimindeki baharat yüklü Conception gemisi 8 Eylül 1522’de, 17 denizci ve 4 yerliyle Ümit Burnu’ndan dolaşarak Sevilla’ya ulaştı. Dünyanın yuvarlak olduğunu somut olarak gösterme başarısı Elcano’nun oldu ve imparator V.Charles tarafından ona üstünde “benim çevremi ilk kez sen dolaştın” yazısı bulunan bir küre verildi.
Macellan’ın projesi İspanya’ya hemen büyük maddi çıkarlar sağlamamış, ayrıca Papalık Molukka-lar’ın Portekiz’e ayrılan alana düştüğünü saptadığından bu adalar Portekiz’e satılmıştır. Ancak daha sonra İspanyollar’ın Filipinler’i sömürgeleştirmeleri sürecinde bu adalar üstündeki kimi haklar geri alınmıştır. Büyük Okyanus’u ilk kez doğudan batıya geçen bir seferin başlatıcısı olan Macellan, Yeni Dünya’dan sadece birkaç gün batıya giderek Doğu Hint Adaları’ na ulaşılabileceğine ilişkin yaygın inancın yıkılmasına da yol açmıştır. Bu seferin ayrıntılı anlatımı sefere katılan Antonio Pigafetta tarafından yapılmıştır.
• KAYNAKLAR: E.F.Benson, Ferdinand Magellan, 1829; F.H.H.Guillemard, The Life of Ferdinand Magellan and the First Circumnavigation of the Globe, 1480-1521, 1971; Lagoa, Fernâo de Magalhâis: A sua Vida e a sua Viagem, 2 cilt, 1938; J.A.Robertson (der.), Magellan’s Voyage A-round the World by Antonio Pigafetta, 2 cilt, 1906.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi