MADERO, Francisco (1873-1913)
Meksikalı devlet adamı. Porfirio Diaz’ın diktatörlük yönetimine karşı başlatılan halk ayaklanmasına önderlik etmiştir.
Francisco Indalecio Madero 30 Ekim 1873’te Coahulia Eyaleti’nin Parras kentinde doğdu, 22 Şubat 1913’te Mexico City’de öldü. Büyük topraklara sahip soylu bir ailenin oğluydu. Fransa ve ABD’de öğrenim gördükten sonra Meksika’ya dönerek çiftçilik yapmaya başladı. Demokrasiye olan inancı devlet başkanı Diaz’m diktatörlük yönetimine karşı ılımlı bir muhalefeti başlatmasına neden oldu. 1905’te eski devlet başkanlarından Juâres’in adını taşıyan Benito Juâres Demokratik Derneği’ni kurdu ve bu derneğin haftalık yayın organı El Democrata’da. Diaz yönetimine karşı yazıları yayımlandı. 1908’de yayımladığı Le sucesiön presidencial de 1910 (“1910 Başkanlık Başarısı”) adlı kitabında 1857 anayasasına uyulmasını ve başkan yardımcısının 1910’da yapılacak seçimler sonunda halkın oylarıyla seçilmesini istedi.
Daha önce siyasi yaşamdan ayrılacağını açıklayan Diaz’ın, 1910 seçimlerine katılacağını açıklaması tepkilere yol açtı. Bunun üzerine Madero devlet başkanının iki kez üst üste seçilmesine karşı çıkan Yeniden Seçim Aleyhtarı Parti’yi kurdu ve başkanlık seçimleri için bu partiden aday oldu. Seçim kampanyası sırasında halkı ayaklanmaya kışkırttığı gerekçesiyle tutuklanarak San Luis Potosi’de hapsedildi. Serbest bırakıldıktan sonra sınırı geçerek ABD’de San Antonio’ya gitmeyi başardı. Ekim 1910’da San Antonio’da San Luis Potosi Planı olarak adlandırılan bildiriyi yayımlayarak kendisini devlet başkanı ilan etti. Bildiride serbest genel seçimlerin yapılabilmesi için Diaz yönetiminin ortadan kaldırılması gerektiği belirtiliyor ve halk silahlı ayaklanmaya çağrılıyordu.
20 Kasım 1910’da Chihuahua Eyaleti’nde Pascu-al Orozco ve Pancho Villa önderliğindeki devrimci gruplar ayaklanmayı başlattılar. Ayaklanmayı bastırmayı başaramayan Diaz’m Mayıs 1911 ’de Fransa’ya kaçması üzerine Francisco de la Barra başkanlığında geçici bir hükümet kuruldu.
Ekim 1911’de yapılan seçimler sonunda devlet başkanı olan Madero başkan ve başkan yardımcısının iki kez üst üste seçilmesini yasaklayan bir yasa çıkardı. Ancak Madero’nun, Diaz’m 35 yıl süren diktatörlüğünün doğurduğu siyasal ve toplumsal sorunları çözmedeki başarısızlığı hem toprak sahiplerinin, hem de ayaklanmayı gerçekleştiren devrimci grupların tepkilerine yol açtı. Toprak reformunun gerçekleştirilip toprak sahiplerinin etkisinin kırılmaması, ülkenin güneyinde yaşayan köylülerin Emiliano Zapata önderliğinde ayaklanmalarına neden oldu.
Olaylar giderek yaygınlaştı ve 10 Şubat 1913’te Madero’nun iktidara gelişinden tedirgin olan toprak sahiplerinin kışkırtmasıyla ordu içinde ayaklanmalar başladı. Ayaklanmaları bastırmakla görevlendirilen general Victoriano Huerta’nın taraf değiştirerek ayaklananların yanında yer alması üzerine Madero tutuklandı ve hapishaneye gönderildiği sırada öldürüldü.
• YAPITLAR (başlıca): Le sucesiön precidendal de 1910, (“1910 Başkanlık Başarısı”), 1908.
• KAYNAKLAR: C.C. Cumberland, Mexicarı Revoluti-on; Genesis under Madero, 1952; R. Ross, Francisco I Madero: Apostle of Democracy, 1955.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi