MAGENDIE, François (1783-1855)
Fransız fizyoloji bilgini. Deneysel fizyolojinin ve farmakolojinin öncülerindendir.
6 Ekim 1783’te Bordeaux’da doğdu, 7 Ekim 1855’te Paris yakınlarındaki Sannois’da öldü. Oğlunun da kendisi gibi cerrah olmasını isteyen babasının önerisiyle, 16 yaşındayken Paris’teki bir hastanede bir cerrahın yanına yardımcı olarak verildi. 1803’te de Saint-Louis Hastanesi’nde tıp öğrenimine başladı. 1808’de tıp doktorasını aldıktan sonra, bitkisel zehirlerin hayvanlar üzerindeki etkilerini araştıran ilk deneysel çalışmalarını Fransız Bilimler Akademisi’ne sunarak dikkati çeken Magendie, 1811 ’de Paris Tıp Fakültesi’nde anatomi laboratuvarının asistanlığına getirildi. 1813’te bu görevinden ayrılıp, bir yandan hekimlikteki başarısı, bir yandan da düzenlediği özel fizyoloji kurslarıyla adını duyurmaya başladı ve 1821 ’de Bilimler Akademisi ile Krallık Tıp Akademisi’nin üyeliğine seçildi. 1830’da Paris’in ünlü hastanelerinden Hötel-Dieu’de görev aldı, bir yıl sonra da College de France’ta fizyoloji profesörlüğüne atandı. 1848’de Halk Sağlığı Danışmanlık Komitesi’nin başkanlığına getirilen Magendie’nin ölümünden sonra College de France’taki kürsüsünü öğrencisi Claude Bemard devraldı.
Yaşamı boyunca deneysel çalışmaya ağırlık veren ve bitkisel kökenli zehirli maddelerin deney hayvanları üzerindeki etkilerini incelediği ilk araştırmalarından sonra bu konudaki çalışmalarını sürdüren Ma-gendie, striknin, kinin, morfin, kodein gibi maddelerin hem zehirleyici etkilerini, hem de tıpta tedavi amacıyla kullanımlarını araştırarak farmakolojiye değerli veriler sağlamıştır.
Özellikle 1813’ten sonra deneysel fizyoloji araştırmalarına yoğunluk veren Magendie, bu bilim dalının gelişmesinde etkili olmuş başlıca araştırmacılardan biridir. Sinir sistemi fizyolojisindeki en önemli bulgularından biri, İskoç anatomi ve fizyoloji bilgini Charles Bell ile aynı zamanda, omurilik sinirlerinin arka köklerinin duyu, ön köklerinin ise hareket (motor) siniri işlevi gördüğünü deneysel yoldan kanıtlayarak, sinirler arasındaki işlevsel ve temel ayrımı vurgulamasıdır. 1821’de Journal de Physiologie Experimentale (Deneysel Fizyoloji Dergisi) adı altında ilk süreli deneysel fizyoloji yayınını kuran Magendie, çalışmalarını aralıksız sürdürerek yutma fizyolojisini, memelilerin protein gereksinimini, karaciğerin zehirli maddeleri etkisiz kılma işlevini, pankreas özsuyunun sindirimdeki görevini, midenin kusmadaki rölünü ve atardamarların esnek yapısını açıkladı. Gene sinir sistemine ilişkin deneylerinde omurilik düzeyindeki beyin kesitinin etkilerini inceledi, beşinci kafa çifti sinirinin işlevini, beyinciğin vücut dengesindeki rolünü gösterdi, beyin-omurilik sıvısının yapısını ve dolaşımını araştırdı. Ayrıca, beyinde dördüncü karıncık ile örümceksi zarın altındaki boşluk arasında yer alan geçiti tanımladı; delik biçimindeki bu açıklık bugün Magendie’nin adıyla anılır. Tavşanlara yumurta albümini şırınga edildiğinde, ilk uygulamada olumsuz etki yaratmamasına karşın, aynı işlem tekrarlandığında hayvanın ölümüne yol açtığını saptayan Magendie, böylelikle ilk kez serum hastalığını ya da aşırı duyarlık olgusunu gözlemlemiş oldu.
Magendie, hemen hemen tümü deneysel nitelikteki çalışmalarıyla tıpta yeni bir dönemi başlattığı kadar, çağdaş fizyolojinin kurucusu sayılan Claude Bernard’ın da öncüsü olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca); Precis elementaire de physiologie, 2 cilt, 1816-1817, (“Temel Fizyoloji Bilgisi”); Leçons sur les fonctions et les maladies du systeme nerveuxx 2 cilt, 1841, (“Sinir Sisteminin Çalışması ve Hastalıkları Üstüne Dersler”); Phenomenes physiques de la vie, 4 cilt, 1842, (“Yaşamın Fiziksel Olguları”); Recherches physiologiques et cliniij tes sur le liquide cephalo-rachidien on cerebrospi-nal, 1842, (“Beyin-Omurilik Zarları Sıvısı Üstüne Fizyolojik ve Klinik Araştırmalar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi