MARIUS, Gaius (İÖ 157-86)
Romalı asker ve devlet adamı. Orduda reformlar yapmıştır.
Orta İtalya’da Arpinum (Arpino) yakınlarında doğdu, İÖ 13 Ocak 86’da Roma’da öldü. Bir çiftçi ailesinden gelmektedir. İÖ 134-133’te, Scipio Aemili-anus’un komutasında bir asker olarak, İspanya’da, Numantia kuşatmasına katıldı. İÖ 123’te askeri tribün seçildi. Quintus Caecilius Metellus’un (Baleari-cus) yönetiminde Balear adalarına yapılan bir sefere katıldı. İÖ-122’de Roma’ya dönerek kendisini quaes-tor (defterdar) seçtirdi. Roma’nın güçlü ailesi Metelli-ler’in desteğini alarak İÖ 119’da halk tribünü seçildi. Bağımsızca davranması soyluların desteğini yitirmesine neden oldu. İÖ 116’da praetor seçildiyse de, İÖ 115’te görev süresinin bitiminden sonra Uzak İspanya Eyaleti’nin valisi (propraetor) yapılarak Roma’dan uzaklaştırıldı.
İÖ 109’da Caecilius Metellus’un (Numidicus) defterdarı olarak, Numidia’ya (Tunus-Cezayir arasında) karşı yapılan sefere katıldı. Metellus’un Numi-dia Kralı Jugurtha (Iugurtha) karşısında başarılı olmadığı görüşünü yaymaya başladı. İÖ 108’de başkente dönen Marius, tüccar sınıfının (equites, equestrians) ve halk kitlelerinin desteğini kazanarak, İÖ 107 yılı için konsül seçildi. Aynı yıl gönüllülerden oluşan bir ordunun başında olarak Afrika’ya gitti. Jugurtha, Roma ordusunun baskısına dayanamayarak Maurete-nia (Cezayir-Fas) kralına sığındı. İÖ 105’te Marius, questor Lucius Cornelius Sulla’yı bir antlaşma yapması amacıyla Mauretenia’ya gönderdi. Sulla’nın Ju-gurtha’nın teslim olmasını sağlaması, Gaius Marius ile kendisi arasında bir rekabetin başlamasına neden oldu. Batı Numidia, Mauretenia’ya bırakıldı. Ülkenin doğusu ise Roma’ya bağımlı bir devlet durumuna getirildi.
Orduda reform
Gaius Marius, yasalara aykırı olmasına karşın, reform henüz Afrika’dayken ikinci kez konsül seçildi. Roma’ ya döndüğünde bir süreden beri Romalılar’ı uğraştıran Cermen kabileleri Tötonlar ve Cimbriler ile savaşmakla görevlendirildi. İÖ 103 ve İÖ 102 yılları için yeniden konsüllüğe getirilen Marius, savaşa hazırlanmak amacıyla, Roma ordusunda önemli reformlar yaptı. Vatandaşların askeri hizmet zorunluluğunu kaldırdı. Gönüllülere dayanarak asker toplama yoluna gitti. Savaş gereçlerinin devletçe verilmesini sağladı. Gladyatör okullarını örnek alarak orduya düzenli eğitim yaptırmaya başladı. İÖ 102’de, Alp Dağları’nı aşarak İtalya’ya girmeye hazırlanan Töton-lar’ı, Aquae Sextiae’de (bugün Fransa’da Aix-en-Provence) ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu savaştan sonra beşinci kez konsül seçildi. Diğer konsül Lutatius Catulus’un ordusu ile birleşerek, 101’de Vercellae’de (Vercelli) Cimbriler’i de yenerek, İtalya’nın işgal edilmesini önledi.
Marius, İÖ 100’de, altıncı kez konsül olmak için aday olduğunda, aristokratlar ile anlaşmazlığa düştü. Bunun üzerine Appuleius Saturninus ve Servilius Glaucia’nın önderlik ettiği Demokratlar’la anlaştı. Marius, konsül seçildiyse de, Saturninus’un praetor seçimindeki rakibi askerlerce öldürüldü. Saturninus bu olaya karşın praetor ilan edildi. Ardından, Marius’ un eski askerlerine Galya’da toprak verilmesi, Makedonya ve Sicilya’da yeni koloniler kurulması, bu kolonilere yerleşecek olan askerlerin ve İtalyanlar’ın Romalılar’la eşit haklara sahip olmaları gibi öneriler taşıyan bir yasa tasarısını Senato’nun onayına sundu. Tasarıyı onaylamayı reddeden Metellus Numidicus, Roma’dan ayrıldı. İÖ 99’daki konsüllük seçimlerinde, Glaucia’nın rakibini öldürtmesi üzerine, Senato, Marius Saturninus ve Glaucia’yı cezalandırmakla görevlendirdi. Marius tarafından teslim alınan Saturninus ve Glaucia soylularca öldürüldü. Siyasi desteğini yitiren Marius, İÖ 98’de Roma’dan ayrılarak doğu bölgelerine gitti.
İç Savaş
Kendilerine vatandaşlık hakkı verilmesini isteyen İtalyanlar, İÖ 91’de Asculum’da ayaklandılar. Roma’ ya dönen Marius, İÖ 90’da Romalılar ve diğer İtalyan kabileleri arasında süren iç savaşta, konsül Rutilius Lupus’un birliklerinin bir bölümüne komuta etti. Kuzey İtalya’da kazandığı başarılar ile yeniden adını duyuran Marius, rakibi Sulla’nm 88’de konsül seçilmesini önleyemedi. Anadolu’da Pontus Kralı
VI.Mitridates’e karşı savaşan ordunun başına geçmek istediyse de, Senato bu görevi Sulla’ya verdi. İtalyan-lar’a vatandaşlık hakkı verilmesinden yana olan tribün Sulpicius Rufus, Marius’un desteğini kazanmak amacıyla, Senato’nun bu kararını tanımadı. Komutanlığın, Marius’a verilmesi için çalışmaya başladı. Nola’ da bulunan Sulla, emrindeki büyük bir orduyla Roma üzerine yürüdü. Marius ve Sulpicius’u halkın düşmanı ilan etti. Marius, karşı koyamayarak Afrika’ya kaçmak zorunda kaldı.
İtalyanlar’a vatandaşlık hakkı verilmesi için çalışan konsül Cornelius Cinna da, diğer konsül Gnaeus Octavius tarafından Roma’dan uzaklaştırıldı. İÖ 87’de Roma üzerine yürümeye başlayan Cinna, Afrika’dan dönen Marius ile anlaştı. Etruria bölgesinde bir ordu toplayan Marius, Cinna’nın ordusuna katıldı. Octavi-us’un teslim olması üzerine Cinna, Roma’ya girerek yeniden konsül oldu. Cezasının halk tarafından kaldırılmasını bekleyen Marius kendisine bağlı bir köle birliğinin başında Roma’ya gitti. Öç almak amacıyla harekete geçen Marius, karşıtlarını öldürtmeye başladı. Cinna, Marius’un 86 yılı için yedinci kez konsül seçilmesini sağladı. Doğuya gidecek olan ordunun yönetimini de üstlenen Marius, görevine başlayama-dan öldü.
Gaius Marius’un orduda yaptığı reformların Roma tarihi açısından önemli sonuçları olmuştur. Ordunun gönüllülere dayanması toprak sahiplerinin savaşlara katılmasını önlemiş, profesyonel bir ordu oluşmuştur. Aynı zamanda çiftçilerin topraklarının başında kalarak tarımla uğraşmaları sağlanmıştır. Bunlara karşın, askere alınanlar belirli bir komutana bağlılıklarını sürdürmüş, ordu siyasi bir yapı kazanmıştır. Ordunun siyasi bir araç olarak kullanılmaya başlanması Roma’da cumhuriyetin yıkılış nedenlerinden biri olmuştur.
• KAYNAKLAR: H.L.Havell, Republican Rome, 1914; F.B.Marsh, A History of the Roman World, 1957;
R.E.Smith, The Failure of the Roman Republic, 1955.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi