MERCATOR, Gerardus (1512-1594)
Flaman coğrafya ve astronomi bilgini. Kendi adıyla anılan projeksiyonla harita çizimine büyük bir yenilik getirmiştir.
Gerçek adı Gerhard Kremer olan Mercator 5 Mart 1512’de Doğu Flandre’de bulunan Rupelmon-de’ta doğdu, 2 Aralık 1594’te Kleve Dükalığı’ndaki Duisburg’ta öldü. 1532’de Louvain Üniversitesi’nde tamamladığı felsefe ve tanrıbilim öğreniminin ardından matematik, astronomi ve coğrafyaya ilgi duymaya başladı ve bu alanlardaki bilgilerini, dönemin en ünlü bilim adamlarından biri olan Gemma Frisius’un (1508-1555) yardımıyla kısa süre içinde geliştirmeyi başardı. Bir yandan da ünlü bir oymacının atölyesinde çalışıyor ve harita, küre ve çeşitli astronomi gereçlerinin yapımı için gerekli teknikleri öğreniyordu. İki yıl içinde başarılı bir harita ve küre yapımcısı haline gelmiş, 1537’de bir dünya haritasının, Yerküre’yi ve gökyüzünü gösteren iki kürenin ve bir kutsal topraklar haritasının yapımını tamamlamıştı.
Kutsal Roma Germen İmparatoru V.Karl’a sunduğu harita ve küreler sayesinde saray çevresine girdiği halde 1544’te, Protestanlık’ı savunmakta oluşu yüzünden tutuklanan Mercator, Louvain Üniversitesi yöneticilerinin yardımıyla kısa sürede kurtulduysa da cezalandırılma korkusunu içinden atamadı ve 1552’de dük Wilhelm’den aldığı çağrıya uyarak Duisburg’a yerleşmeyi seçti. Duisburg’a gidişinden iki yıl sonra, yapımına Louvain’de başladığı on beş yapraklı büyük bir Avrupa haritasını tamamladı. Bu haritada Ptole-maios’un teknikleri kullanılarak hazırlanan haritalarda gereğinden uzun olarak gösterilen Akdeniz’in enlem boyunu 62 dereceden 53 dereceye indirmiş, Baltık Denizi ile Karadeniz arasındaki alanı gerçek boyutlarına uygun biçimde genişletmiş ve böylece haritacılığın gelişimi için son derece önemli bir aşamayı gerçekleştirmişti. 1563’te Lorrain’i dolaşarak bu bölgenin hiçbir zaman yayımlanmayacak olan bir haritasını çıkaran Mercator, ertesi yıl kimliğini açıklamadığı bir dostunun gönderdiği verilerden yararlanarak çizdiği sekiz yapraklı Britanya Adaları haritasını yayımladı. Aynı yıl Kleve Dükalığı’nm kozmograflı-ğma atandı. 1569’da Nova et aucta orbis terrae descripto ad usum navigantium accomodata (“Yer Yuvarlağının Denizcilikte Kullanmaya Uygun Yeni ve Geliştirilmiş Tanımı”) başlığını taşıyan anıtsal dünya haritasını ortaya koydu. Bu haritanın çizimin-de kendi adıyla bilinen projeksiyonu ilk kez kullanmış ve denizcilerin haritalardaki yanılsamalardan dolayı rota belirlemede karşılaştıkları güçlüklere çözüm getirmeyi başarmıştı. Aynı yıl Chronologia (Kronoloji) adlı bir kitapçıkta, gerçekleştirmeyi tasarladığı ve Atlas sive cosmographicae meditationes de Fabrica Mundi et fabricati figura (“Atlas ya da Yer’in Yapısı ve Yüzey Biçimleri Üstüne Kozmografik Düşünceler”) adını verdiği görkemli bir kozmografya çalışmasının ana hatlarını açıkladı. 1572’de Avrupa haritasının gözden geçirilmiş yeni bir baskısını hazırladı, 1578’de Köln’de Tabulae geographicae Cl.Ptole-maei ad mentem auctoris restitutae et emendatae (“Ptolemaios’un Coğrafya Haritaları Üstüne Düşünceler”) adlı bir kitap yayımlayarak Ptolemaios dönemine ait 27 haritanın eleştirel bir değerlendirmesini yaptı. 1584’te bu çalışmasını Latince olan asıl metinlerle birlikte yeniden yayımladı.
Bir yandan da büyük bir atölye kurarak Chronologia’ da açıkladığı tasarısını gerçekleştirmeye koyulan Mercator, oğulları ve torunlarının da yardımıyla ham bilgilerin derlenmesinden son çizime kadar bütün haritacılık işlemlerini kapsayan bir çalışma dizgesi kurdu ve çağdaş atlasların oluşturulmasının yolunu açtı. Ancak, 1585’te Fransa, Belçika ve Almanya’yı kapsayan 51 haritalık ilk bölümünü, dört yıl sonra da İtalya, Balkanlar ve Yunanistan’ı kapsayan 23 harita-lık ikinci bölümünü yayımladığı büyük Avrupa atlasını tamamlayamadan öldü.
Mercator’un en büyük yapıtı olan Atlas’ın son bölümü oğlu Rumold Mercator tarafından yayıma hazırlandı ve İngiltere Kraliçesi I.Elizabeth’e adandı. Mercator’un, ayrı ayrı yayımlanan üç bölümün bir araya getirilmesiyle ortaya çıkan 107 haritalık bir yapıtına simge olarak seçtiği, Yunan mitolojisinde Yer’i ve gökyüzünü taşıyan yarıtanrı Atlas’ın adı daha sonra bu tür toplu haritaların tümü için kullanılmaya başlandı.
Mercator projeksiyonu
Coğrafya alanında asıl büyük ününü Mercator projeksiyonuyla kazanan Mercator’un önemi, bu projeksiyonu bulmuş ya da ilk kez kullanmış olmasında değil, bu projeksiyonun uygulanma yöntemine getirdiği yeniliktedir. Önceden de bilinen bu projeksiyon, gerçekte kutuplara doğru birbirine yaklaşan meridyenleri düz bir harita üzerinde dik ve paralel olarak gösterme ilkesine dayanmaktaydı. Mercator meridyenler arasındaki uzaklıkların yapay olarak genişlemesiyle orantılı bir biçimde paraleller arasındaki uzaklıkları da artırarak yeryüzü şekillerinin aslına uygunluğunun korunmasını ve böylece denizciler tarafından seyir hattının bütün meridyenlerle aynı açıyı yapacak biçimde düz bir çizgiyle belirlenmesini sağladı. Bu pratik çözümü getiren haritanın tek sakıncası Grönland ve Avusturalya gibi kutuplara yakın karaları olduğundan daha büyük göstererek bir bütün olarak dünya haritasında aldatıcı bir görünüme yol açmasıdır. Bu sakıncanın harita dışındaki bazı işlemlerle giderilmesi gerekir.
Mercator’un çalışmaları Ptolemaios’un haritalarına dayanan Orta Çağ coğrafya geleneklerinden tam bir kopmayı değilse bile, önemli bir ayrılmayı yansıtmaktadır. Rönesans’ın en büyük coğrafyacısı sayılan Mercator, akademik harita çizimi ile denizciliğin pratik gereksinimleri arasında bir yakınlaşma sağlayarak bu alanda yeni bir çığır başlatmış ve bilim ile teknoloji arasında dinamik bir birliğin yaratılması yönünde önemli bir adım atmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi