MAZZİNİ, Giuseppe (1805-1872)
İtalyan siyaset adamı. İtalyan Birliği hareketinde cumhuriyetçi kanadın önderidir.
22 Haziran 1805’te Cenova’da doğdu, 10 Mart 1872’de Pisa’da öldü. Liberal görüşlü bir hekimin oğlu olan Mazzini dokuz yaşındayken Cenova Cumhuriyeti, bağımsızlığını yitirerek Piyemonte-Sardinya Krallığı’nın egemenliği altına girmişti. Mazzini de gençlik yıllarından başlayarak, parçalanmış durumdaki İtalya’da feodal mutlakiyetçi yönetimlere ve ülkedeki Avusturya egemenliğine karşı direnen birlikçi ve bağımsızlık yanlısı gizli örgütlerin etkinliğine yakın ilgi duydu. Bu örgütlerden biri olan Carbonari Derneği’nin Piyemonte’de anayasal bir monarşi yönetiminin kurulması için 1821’de örgütlediği ayaklanma girişiminin Avusturya birliklerince sert bir biçimde bastırılmasından derin bir biçimde etkilenerek yaşamım ülkesinin birlik ve bağımsızlık mücadelesine adamaya karar verdi.
1827’de Cenova Üniversitesi’nde hukuk öğrenimini tamamladıktan sonra avukat olarak çalışmaya başladı ve Carbonari Derneği’ne üye oldu. Bunu izleyen dönemde tanrısal iradenin yön verdiği bir toplumsal evrim görüşü geliştirdi. Geleceğin toplumunda birlik ilkesine dayanan bir örgütlenme biçiminin egemen olacağına inanarak, tüm ulusların, bireysel özgürlüğü ve siyasal eşitliği tanıyan demokratik ve cumhuriyetçi yönetim biçimlerini benimsemesi gerektiği sonucuna vardı. Kasım 1830’da polis tarafından yakalandı ve tutuklandı. Savona hapishanesinde geçirdiği üç aya yakın süre içinde, siyasal ve felsefi inançları doğrultusunda yeni bir yurtsever örgüt kurmak üzere planlar yaptı. Ocak 1831’de serbest bırakıldıktan sonra Piyemonte’den ayrılarak Fransa’nın Marsilya kentine geçti.
Genç İtalya’nın kuruluşu
Mart 1831’de Marsilya’da, halk ayaklanmasıyla başlatılmış bir devrimle parçalanmış İtalyan devletlerini özgür ve demokratik bir İtalyan Cumhuriyeti içinde birleştirmeyi amaçlayan Genç İtalya örgütünü kurdu. Aynı tarihte yayımlamaya başladığı Giovane Italia (Genç İtalya) adlı dergi, gizli yollardan İtalya’ ya sokularak İtalyan Birliği’ni gerçekleştirebilecek tek gücün “Tanrı ve halk” olduğu görüşünün yayılmasında önemli rol oynadı. Genç İtalya’ya bağlı olarak Kuzey ve Orta İtalya’da kurulan gizli örgütlerin üye sayısı kısa zamanda 60.000’e ulaştı.
Mazzini’nin 1833’te Piyemonte’de gerçekleştirmeyi planladığı ayaklanma daha başlamadan açığa çıkarıldı. Bu olaydan sonra, hareketin on iki önderi yakalanarak idam edildi. Piyemonte yetkililerince gıyabında ölüm cezasına çarptırılan ve Fransız polisinin giderek yoğunlaşan baskısından kaçarak İsviçre’ ye geçen Mazzini, 1834’te Avrupa’nın demokratik ve cumhuriyetçi güçlerini birleştirerek Avrupa halkları arasında tiranlığa karşı mücadelede dayanışma ruhunu geliştirmeyi amaçlayan Genç Avrupa ve Genç İtalya adlı örgütleri, 1837’de Londra’ya yerleştikten sonra da, hareketin kitle desteğini artırmak amacıyla İtalyan İşçileri Birliği’ni kurdu.
On yedi yıllık bir aradan sonra 1848 ayaklanmaları sırasında, ülkesne dönü. Milano’da Avusturya egemenliğine son veren Mart 1848 Devrimi’nin önderlerini, Piyemonte-Sardinya Krallığı ile birleşmekten kaçınarak cumhuriyet ilan etmeleri konusunda ikna etmeye çalıştıysa da, bu çabalarından bir sonuç elde edemedi. Avusturya’nın Piyemonte-Sardinya ile yaptığı savaşı kazanarak yeniden Milano’ yu işgal etmesi üzerine kentten ayrıldı. Bir süre Avusturyalılar’a karşı savaşmayı sürdüren Garibaldi’ nin gönüllüler ordusunda savaştıktan sonra yeniden İngiltere’ye döndü.
Roma Cumhuriyeti triumviri seçilişi
Devrimci hareketin canlılığını koruduğu Roma’da Cumhuriyetçiler’in bir halk ayaklanmasıyla yönetimi ele geçirerek Şubat 1849’da cumhuriyet ilan etmeleri üzerine Roma’ya gitti. 29 Mart’ta Saffi ve Armellini ile birlikte Roma Cumhuriyeti triumviri seçildi. Bu görevi sırasında kentte laik bir yönetim aygıtının kurulmasına, dinsel ve toplumsal reformların başlatılmasına önderlik etti. Ancak Fransız Kato-likleri’nin desteğini kazanmak için Papalık otoritesinin yeniden sağlanmasına yardımcı olması gerektiğini düşünen Louis Napoleon’un yolladığı Fransız ordusu, 30 Haziran’da Roma Cumhuriyeti’ni yıkınca yeniden İtalya’dan ayrılmak zorunda kaldı.
1848-1849 ayaklanmalarının yenilgiye uğramasından sonra siyasi programı ve uyguladığı yöntemler açısından sol kanat demokratların sert eleştirilerine hedef oldu. Hazırlanmasına yardımcı olduğu 1852 Mantua, 1853 Milano ve 1857 Cenova ayaklanmalarının hepsinin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra kitle desteğini önemli ölçüde yitirdi. 1858’de Londra’ da yayımlamaya başladığı Pensione e azione (Düşünce ve Eylem) adlı dergide, İtalya’da devrimci hareketin yeniden güçlendiği 1859-1860 yıllarında, Piyemonte-Sardinya’nın İtalya’nın kuzeyiyle sınırlı bir İtalyan Krallığı kurma planlarına ve Nice ile Savoie’yı Fransa’ya bırakma kararma şiddetle karşı çıktı.
Eylül 1860’ta, Garibaldi’nin 1860 ilkbaharında başlattığı Binler Seferi sırasında ele geçirdiği Napoli’ ye giderek, onu Roma’yı ele geçirmek ve kentte birleşmiş İtalya’nın siyasi yapısını belirleyecek bir kurucu meclis toplama konusunda ikna etmeye çalıştı. Ancak Garibaldi’nin bu öneriyi kabul etmeyerek Piyemonte-Sardinya Krallığı ile uzlaşmayı yeğlemesi üzerine, İtalya’nın siyasi geleceğinin belirlenmesinde söz sahibi olma hakkını bütünüyle yitirdi. İtalyan Birliği onun istediğinin tam tersine, Venedik ve Roma dışında kalan tüm İtalyan devletlerinin 1861’de Piyemonte-Sardinya Krallığı çevresinde bir araya
gelmelerinden oluşan İtalya Krallığı’nın kurulmasıyla büyük ölçüde gerçekleşti. Buna karşın Mazzini, Avusturya’nın egemenliği altındaki Venedik’le Papalık Devletleri’nin birliğe katılmaları için mücadele etmeyi sürdürdü.
Aynı dönemde sürekli olarak Messina’dan İtalyan parlamentosuna milletvekili seçildiyse de, seçim sonuçları her defasında hükümet tarafından iptal edildi. 1870’te, gizlice gittiği Sicilya’da, Cumhuriyetçi bir ayaklanma hazırlamaya çalışırken tutuklandı ve bir süre Gaeta’da hapis yattı. Serbest bırakıldıktan sonra gittiği İsviçre’nin Lugano kentinde Roma del popolo (Halkın Roma’sı) adlı gazeteyi kurdu. 1872’de takma bir adla İtalya’ya geri döndü ve Pisa’ya yerleşti. Orada öldü.
• YAPITI.AR(başlıca):Scn«i editi ed inediti,.(ö.s.), 101 cilt, 1906-1961, (“Yayımlanmış ve Yayımlanmamış Yazılar”).
• KAYNAKLAR: K.Bolton, Mazzini, 1902; G.O.Griffith, Mazzini: Prophet of Modern Europe, 1932; E.Hinkley, Mazzini: Great Italian, 1924; B.King, Mazzini, 1903; A.Levi, La filosofia politica di Giuseppe Mazzini, 1922.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi