LYAUTEY, Louis (1854-1934)
Fransız asker ve devlet adamı. Görevi sırasında Fas’taki Fransız yönetimini güçlendirmiştir.
Louis Hubert Gonzalve Lyautey 17 Kasım 1854’te Nancy’de doğdu, 21 Temmuz 1934’te Thorey’de öldü. Babası mühendisti. 1873’te Saint-Cyr Askeri Akademisi’ne girdi. Burada Albert de Mun’un Katolik sosyal reformcu görüşlerinden etkilendi. Bir süre Châteaudun’daki bir süvari alayında görev yaptıktan sonra 1880’de Fransız sömürgesi Cezayir’e gitti. 1882’de Fransa’ya dönen Lyautey yüzbaşı oldu. 1887’de Saint-Germain’de bir kolordunun başına getirildi.
1894’te Çin Hindi’ne gönderildi. Tonkin’de Fransız komutanı J.S.Gallieni ile tanıştı; onun gibi
sömürgeciliğin uygarlaştırıcı bir işlevi olduğu görüşünü benimsedi. 1897’de Madagaskar genel valisi olan Gallieni ile birlikte oraya gitti. Tuğgeneral rütbesiyle adadaki Fransız yönetimini güçlendirmek için çaba harcadı. 1902’de Fransa’ya dönerek Alençon’daki XIV. alayın komutanı oldu. 1904’te Cezayir genel valisi Celestin Jonnart onu Ain-Sefra bölgesi komutanlığına atadı. 1903’te general oldu. 1906’da Oran’ daki tümenin başına getirilen Lyautey 1907’de Ucda’ yı işgal ederek bölgedeki yerli kabilelerin ayaklanmalarını bastırdı. 1910’da Fransa’ya döndükten sonra Lyautey Rennes’deki kolordu komutanlığına atandı. 1912’de Fransız Akademisi’ne seçildi.
1912’de Fas’ın Fransa ve İspanya’nın ortak sömürge yönetimi altına girmesinden sonra Fransız bölümü genel valiliğine atandı. Yerli halkın ayaklanmalarını bastırarak kıyı bölgelerde denetimi sağladı. Yönetimi sırasında yerlilerin elindeki toprakların 900.000 hektarına el kondu. Fransız şirketleri çiftliklerin, madenlerin, demiryollarının, .limanların sahibi oldu. Lyautey ayaklanmaları engellemek için yerli halkın inançlarına ve geleneklerine saygı gösterdi, yerel kuramların çalışmalarını engellemedi. I. Dünya Savaşı sırasında da Fas’ta kalan Lyautey Aralık 1916-Mart 1917 arasında A.Briand hükümetinde savaş başkanı olarak görev yaptı, ama istifa ederek Fas’a döndü. 1921’de mareşal oldu.
Fransa’da 1924’te Sollar Karteli’nin iktidara gelmesinden sonra görevini bırakmaya hazırlandığı bir sırada Rif C.umhuriyeti’nin saldırısıyla karşılaştı. Dağlık bölgelerde yaşayan Berberiler’in İspanyol sömürgecilerine karşı mücadele ederek 1921’de Abdülkerim Hattabi önderliğinde kurdukları Rif Cumhuriyeti, Fransız sömürge yönetimi için de bir tehdit oluşturuyordu. Bunun üzerine Fransa ve İspanya ortak hareket etmeye karar verdi. Fransa’nın Temmuz 1925’te mareşal H.P.O. Petain’i Fas’a göndermesi üzerine Lyautey kendisine güvensizlik gösterildiği gerekçesiyle istifa etti ve Eylül’de Fransa’ya döndü. Lorraine’de 1927-1931 arasında bir sömürge sergisi düzenledi.
• YAPITLAR (başlıca): Du röle social de l’officier dans le service militaire üniversel, 1891, (“Evrensel Askeri Hizmette Subayın Toplumsal Rolü Üzerine”); Du röle colonial de l’armee, 1900, (“Ordunun Sömürgeci Rolü Üzerine”); Dans le sud de Madagascar, Penetration militaire, situation politique et economique,(“Madagaskar’ ın Güneyinde Askeri İstila, Siyasi ve iktisadi Durum”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi