MENGLİ GİRAY I ( ?- 1514)
Kırım hanı. Osmanlı korumasını kabul eden ilk kırım hanıdır.
Doğum tarihi ve yeri bilinmiyor. 1514’te öldü. Kırım Hanlığı’nın kurucusu Hacı Giray’ın oğludur. 1466’da babasının ölümüyle başlayan taht kavgasında kardeşi Nur Devlet Giray’la mücadele ederek üç ay kadar tahtta kaldıysa da yenilerek Kefe’ye kaçtı. Cenevizliler ve Kefe Beyi Eminek Bey’in yardımlarıyla 1468’de Kırım tahtını ele geçirdi. Kırım Hanlığı’ m işgal etmek isteyen Altın Orda Devleti’ne karşı Moskova Grandükalığı ile işbirliği yaptı. Osmanlılar’ a karşı Yagellonlar, Menkub beyi ve Boğdan voyvodasıyla anlaştı.Bu nedenle igönderilen Osmanlı donanması iki Kırım kıyı kentini yaktı. Bu arada Cenevizli-ler’in Osmanlı yandaşı olduğu savıyla azlettirdikleri Eminek Bey ayaklanınca, Nur Devlet Giray durumdan yararlanarak 1474’te Kırım tahtına çıktı. Cene-vizliler’e sığınmış olan Mengli Giray’ın tutuklanmasını sağladı. Eminek Bey’in çağrısıyla 1475’te Kırım kıyılarına gelen Osmanlı ordu ve donanması, Kefe, Azak ve Menkub başta olmak üzere tüm Ceneviz kolonilerini aldı. Mengli Giray tutsaklıktan kurtarılarak Kırım hanlığına getirildi. Yapılan antlaşmayla Osmanlı korumasını kabul etti. 1476’da Altın Orda Devleti’nin başkenti Saray-Berke’yi kuşattı ama yenilerek Kırker’e (Çıfıt Kale) çekildi. Kefe dışında tüm yarımadayı işgal eden Altın Orda güçleri, Nur Devlet Giray’ın Osmanlı ordusunun desteğiyle araya girmesi üzerine geri çekildi. Nur Devlet Giray, Kırım noyan-larıyla bozuşarak, öteki kardeşiyle taht kavgasına tutuşunca, Eminek Bey’in de isteğiyle Mengli Giray, İstanbul’dan atanan ilk han olarak 1478’de üçüncü kez tahtjı çıktı.
Tutarlı ve sağlam bir yönetim kurmayı başararak Osmanlı otoritesinin de etkisiyle içteki iktidar çekişmelerine son verdi. Altın Orda Devleti’nin baskısına ve Moskova’nın genişleme siyasetine karşı sıkı önlemler aldı. 1484’te ilk kez II. Bayezid’in Kili ve Akkirman seferlerine katılarak, Osmanlılar’la güçbir-liği siyasetini başlatmış oldu. Buna karşılık Kefe, Gözleve, Balıkova limanları gümrük gelirlerinin bir bölümü Mengli Giray’a bırakıldı. Anlaşmaya uygun olarak oğlu Saadet Giray’ı İstanbul’a rehin gönderdi. 1502’de Saray-Berke’yi yakıp yıkarak, ortadan kaldırdığı Altın Orda Devleti’nin topraklarına göz koyan Moskova’ya karşı 1511’de Yagellonlar’la anlaşarak Beyaz Rusya ve Ukrayna’daki haklarından onlar lehine vazgeçti, oğlu Mehmed Giray, 1513’te kalgay (veliaht) sonra da han olarak Moskova’ya akınlarını sürdürdü .
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi