LOEB, Jacques (1859-1924)
Alman asıllı ABD’li biyoloji ve fizyoloji bilgini. 19. yy’ın biyoloji bilimlerine damgasını vuran “mekanikçi” görüşün başlıca temsilcilerindendir.
7 Nisan 1859’da Prusya’daki Mayen’de (bugün FAC’de) doğdu, 11 Şubat 1924’te Bermuda Adaları’ ndaki Hamilton kentinde öldü. 1884’te Strasbourg Üniversitesi’nden tıp diplomasını alıp, iki yıl sonra Würzburg Üniversitesi’nde fizyoloji asistanlığına getirildi. Bu kurumda başladığı biyoloji araştırmalarını 1889’dan sonra Napoli’deki Deniz Biyolojisi Araştırma Istasyonu’nda sürdüren Loeb, 1891’de ABD’ye göç etti ve 1892’den 1902’ye değin Chicago Üniversi-tesi’nde, 1902-1910 yılları arasında da Berkeley’deki California Üniversitesi’nde fizyoloji profesörlüğünü üstlendi. 1910’da New York’taki Rockefeller Tıp Araştırmaları Enstitüsü’ne (bugün Rockefeller Üniversitesi) geçti ve ölünceye değin enstitünün Fizyoloji Bölümü başkanlığını yürütmesine karşın, deneysel çalışmalarının çoğunu Massachusetts Eyaleti’nin Woods Hale kasabasındaki Deniz Biyolojisi Laboratuvarı’nda gerçekleştirdi.
Almanya ve İsviçre’de tıp öğrenimini tamamladıktan sonra, 1897’de ağabeyinin ardından ABD’ye giderek, 1915’ten 1937’ye değin Washington Üniversitesi’nde karşılaştırmalı patoloji profesörlüğünü ve bölüm başkanlığını üstlenen kardeşi Leo Loeb (1869-1959) da, özellikle doku kültürü ve kanser araştırmaları alanındaki öncü çalışmalarıyla tanınır.
Evrendeki tüm canlı ve cansız maddelerin oluşumunda rol oynayan güçleri ve yaşamın başlangıcını araştırmak, yüzyıllar boyu hem düşünürlerin, hem biyoloji bilginlerinin temel uğraşılarından biri olmuştur. Eski Yunan düşünürlerinden başlayarak değişik görüş ve kuramların çatışmasına dönüşen bu arayış, 19. yy’da özellikle “mekanikçi” ve “dirimselci” yaklaşımları karşı karşıya getiren büyük bir tartışma ortamının doğmasına yol açmıştı. Canlı-cansız tüm maddesel evreni biçimlendiren güçlerin aynı fiziksel ve kimyasal süreçler olduğunu savunan mekanikçi görüş, felsefede maddeci (materyalist) ve nedenselci düşünce akımlarıyla da desteklenirken, Dirimselcilik’i (Vitalizm) benimseyenler, cansız maddenin varlığından sorumlu olan mekanik güçler ile canlıların oluşumunu sağlayan dirimsel güçler arasında kesin bir ayırım yapıyor ve canlılığın nedenini bir “yaşam özü”nde arıyorlardı. Biyoloji bilginlerinin tartışması, doğal olarak, yaşamın başlangıcı kabul edilen yumurta üzerinde odaklaşmış ve yumurtanın her bölümünün bütünü oluşturacak öğeleri içinde taşıdığını savunan dirimselci görüş, 1891’de Driesch’in bir denizkestanesi yumurtasını bölerek, her parçadan bütün bir larva oluştuğunu kanıtlamasıyla ezici bir üstünlük kazanmıştı. 1899’da, döllenmemiş denizkestanesi yumurtalarının, çevre koşullarında yaratılan fiziksel ve kimyasal değişikliklerle larvaya dönüştüğünü açıklayan Loeb’in başarısı, mekanikçi görüşün kesin zaferi oldu. Döllenmemiş yumurtadan bir canlının oluşmasıyla sonuçlanan ve yalnızca fiziko-kimyasal etkenlerle gerçekleştirilen bu yapay parte-nogenez (döllenmesiz çoğalma), canlı maddede var olduğuna inanılan yaşam özünü tümüyle geçersiz kılarak, 20. yy’ın başlarında mekanikçi yaklaşımın bilime ve düşünce akımlarına egemen olmasıyla sonuçlandı.
Würzburg Üniversitesi’nde bulunduğu yıllarda, bitkilerin fiziksel ve kimyasal uyarılara yönelimini (tropizm) inceleyen Loeb’in, hayvan ve insanda da kimi istemsiz ya da içgüdüsel davranışların yönelim olgusuyla açıklanabileceğini ileri sürmesi, çağdaşları arasında büyük tartışmalara yol açmıştı. Tüm yaşam olaylarını metafizik yorumlardan arındırıp, fizik ve kimya yasaları üzerine oturtma kaygısından kaynaklanan bu yaklaşımı kalıtıma ve evrime ilişkin araştırmalarında da yansıtan Loeb, çağdaş bilim anlayışına geçişin simgesel adlarından biridir.
• YAPITLAR (başlıca): Dynamics of Living Matter, 1906, (“Canlı Maddenin Dinamiği”); The Mechanistic Concep-tion of Life, 1912, (“Mekanikçi Yaşam Anlayışı”); Artificial Parthenogenesis and Fertilization, 1913, (“Yapay Partenogenez ve Döllenme”); Proteinsand the Theory of Colloidal Behavior, 1922, (“Proteinler ve Koloidal Davranış Kuramı”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi