MARAT, Jean Paul (1743-1793)
Fransız bilim ve siyaset adamı. 1789 Fransız Devrimi’nde yoksul kesimlerin çıkarlarının temsilciliğini yapmıştır.
24 Mayıs 1743’te İsviçre’nin Neuchâtel Kanto-nu’nda Boudry’de doğdu, 13 Temmuz 1793’te Paris’ te öldü. Babası Sardinyalı bir hekim, annesi ise Cenevreli bir Protestan’dı. Fransa’nın Bordeaux ve Paris kentlerinde tıp öğrenimi gördüğü sırada Rous-seau ve Montesquieu gibi Aydınlanmacı düşünürlerin görüşlerinden etkilendi. Öğrenimini tamamladıktan sonra 1767’de Ingiltere’ye giderek doğa bilimleri ve tıp konularında çalışmalar yapmaya başladı. Bir yandan hekimlik yaparken, diğer yandan da felsefe ve siyaset konularında kitaplar yazdı. 1774’te yayımlanan TheChains of SZdüery (“Köleliğini Zincirleri”) adlı kitabında, krallık despotizmini yererek halk egemenliğini savundu. Aynı yıl mason oldu. 1775’te Iskoçya’ daki St.Andrews Üniversitesinden fahri tıp doktoru unvanını aldı. 1777’de Fransa’ya döndükten sonra, sonradan X.Charles adıyla Fransa kralı olacak olan Artois Kontu Charles’ın özel muhafız birliğinin hekimliğini yapmaya başladı ve hekim olarak büyük bir ün kazandı. 1780’de yazdığı Plan de legislation criminelle’de (“Ceza Yasaları Planı”) adalet alanında bir dizi reform önerdi. 1783’te hekimlik yapmayı bırakarak optik ve elektrik üzerine bilimsel çalışmalara yöneldi. Bu çalışmalarıyla B. Franklin’in dikkatini çekti ve takdirini kazandı.
1789 Fransız Devrimi’nin başlamasıyla bilimsel çalışmalarını bir yana bırakarak, tüm zamanını siyasi çalışmalara ayırmaya başladı. Eylül 1789’da çıkarmaya başladığı Ami du peuple (Halkın Dostu) adlı gazetede yayımlanan yazılarında, devrime son vererek yeniden Eski Rejim’i kurmaya yönelik etkinliklerde bulunan soyluların ve devrimin kazammlarmı kendi çıkarları için kullananların sert bir biçimde cezalandırılmalarını istedi. XVI.Louis’nin ve ailesinin Ekim 1789’da zorla Varsailles’dan Paris’e getirilmeleri olayına karıştığı için tutuklandı. Kasım’da serbest bırakıldıktan sonra, kralın maliye bakanı Necker’e yönelttiği sert eleştiriler nedeniyle güvenliği tehlikeye düşünce, Ocak 1790’da Londra’ya kaçmak zorunda kaldı.
Mayıs 1790’da Paris’e döndükten sonra Kordöl-yeler (Cordeliers) Kulübü’ne üye oldu. Devrimi daha da ileri götürmekten kaçman büyük burjuvazinin temsilcileri Jirondenler’e (Girondins) karşı sürdürdüğü mücadele sırasında, devrimin toplumsal ve iktisadi alanlarda, işçiler ve yoksul kesimler yararına bazı değişiklikler getirmesi gerektiğini vurguladı. XVI.Louis’nin Haziran 1791’deki Fransa’dan kaçma girişiminden sonra, önderliğini yaptığı Kordölyeler Kulü-bü’nün, kralın tahttan çekilmesi için Temmuz 1791’de Champs de Mars alanında düzenlediği gösterinin ateş açılarak dağıtılması ve çok sayıda kişinin öldürülmesi üzerine, krallığa son verilmesini ve devrimin korunması için geçici bir diktatörlüğün kurulmasını istedi. Yurt dışına kaçmış olan siyasi sürgünlerin ve Kralcılar’ m karşıdevrimci etkinliklerine ve Avrupalı hükümdarların XVI.Louis’yi yeniden tahta çıkarmak üzere Fransa’ya karşı bir müdahalede bulunabileceklerine dikkat çekerek, devrim düşmanı olduklarından şüphe edilenlerin öldürülmeleri gerektiğini savundu. Aralık 1791’de yeniden Londra’ya kaçmak zorunda kaldı.
Mayıs 1792’de Paris’e döndükten sonra Paris Belediyesi Denetleme Komitesi’ne seçilen Marat, Fransız ordusunun Avusturyalılar karşısında aldığı yenilgiler nedeniyle galeyana gelen halkın 2-9 Eylül 1792’de rahiplere ve soylulara karşı düzenlediği kitle katliamında önemli rol oynadı. 10 Ağustos’ta krallığa son verilmesinden sonra cumhuriyetin ilan edilmesiyle kurulan Ulusal Konvansiyon’a Paris milletvekili olarak girdi. Aynı tarihte gazetesinin adını Journal de la repuhlique française (Fransız Cumhuriyeti’nin Gazetesi) olarak değiştirdi. Ulusal Konvansiyon’da Dağlılar (Montagnards) arasında yer alan Marat, vergilerin gelirlere oranla toplanmasını, devletin işçiler için mesleki öğrenim olanakları yaratmasını ve askerlik hizmetinin süresinin kısaltılmasını isteyerek yoksul halkın desteğini kazandı ve kısa zamanda Ulusal Konvansiyon’un en etkili üyelerinden biri oldu.
XVI.Louis’nin idam edilmesine karşı çıkan Ji-rondenler’le Dağlılar arasındaki ilişkilerin giderek gerginleştiği bu dönemde, Jirondenler’e yönelttiği eleştirilerle onların tepkisini çekti. Nisan 1793’te Jironden-ler’in çabalarıyla Devrim Mahkemesi’ne çıkarıldıysa da beraat etti. Bu olaydan sonra Jirondenler’e karşı mücadelesini daha da yoğunlaştıran Marat, onları iktidardan uzaklaştıran 2 Haziran 1793 ayaklanmasında önemli rol oynadı. Ancak tutulduğu bir deri hatalığı nedeniyle sürekli sıcak su banyosu yapmak zorunda olduğundan bu tarihten sonra Ulusal Konvansiyon çalışmalarına fiilen katılamadı. 13 Temmuz 1793’te banyo yaptığı sırada evine giren Jironden sempatizanı Charlotte Corday tarafından öldürüldü. Cenazesi Paris’te büyük bir kalabalık tarafından kaldırıldı.
• YAPITLAR (başlıca): Essay on the Humarı Soul, 1771, (“İnsan Ruhu Üzerine Deneme”); A Philosophical Essay on Man, 1773, (“İnsan Üzerine Felsefi Bir Deneme”); The Chains of Slavery, 1774, (“Köleliğin Zincirleri”); Plan de legistation criminelle, 1780, (“Ceza Yasaları Planı”); Oeuvres, (ö.s.), 1869, A.Vermorel (der.), (“Yapıtlar”); Les pamphlets de Marat, (ö.s.), 1911, (“Marat’mn Yergi Yazıları”).
• KAYNAKLAR: E.Belfort Bax, Jean Paul Marat: The People’s Friend, 1900; L.R.Gottschalk, Jean Paul Marat: A Study in Radiealism, 1927; J.Massin, Marat, 1960.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi