MACDONALD, John Alexander (1815-1891)
İskoç asıllı Kanadalı siyaset adamı. İngiliz sömürgelerinin birleştirilmesiyle oluşturulan Kanada Dominyo-nu’nun ilk başbakanı olmuştur.
11 Ocak 1815’te İskoçya’da Glasgow’da doğdu, 6 Haziran 1891’de Kanada’da Ottawa’da öldü. Ailesiyle birlikte 1820’de İngiliz sömürgesi Yukarı Kana-da’ya (Ontario) göç etti.Kingston veAdolphustown’ da öğrenim gördükten sonra 1836’da baroya kabul edildi. 1844’te Kingston temsilcisi olarak 1840’ta kurulmuş olan Birleşik Kanada Eyaleti (Ontario ve Quebec) Yasama Meclisi’ne seçildi ve Muhafazakârların yanında yer aldı.
Fransızlar’ın çoğunlukta olduğu Aşağı Kanada’ nın önde gelen siyaset adamlarından George Etienne Cartier (1814-1873) ile işbirliği içine girdi, izlenecek siyaset konusunda anlaşmaları sonucunda 1854’te MacDonald’ın başkanlığında Liberal-Muhafazakâr Parti doğdu. 1860İarda Kuzey Amerika’daki İngiliz sömürgelerini birleştirmeyi amaçlayan Konfederasyon Hareketi güç kazandı. MacDonald bu amaç doğrultusunda Liberal-Muhafazakâr Parti’yle George Brown’ın önderliğindeki Reform Partisi’nin güç birliği oluşturmalarında önemli rol oynadı. MacDonald’m temsilci olarak katıldığı İngiltere’yle yapılan bir dizi görüşmeden sonra 1867’de yayımlanan İngiliz Kuzey Amerikası Yasası’yla Nova Scotia, New Brunswick ve Birleşik Kanada Eyaleti’nin oluşturduğu Kanada Dominyonu kuruldu. Kanada Dominyonu’nun anayasası yerine de geçen yasa, MacDonald’ın ötedenberi savunduğu biçimde Kanada için federal bir yapı ve İngiltere’ye benzer parlamenter monarşi öngörüyordu.
MacDonald Kanada Dominyonu’nun ilk başbakanı oldu ve sınırları genişletmeye yönelik bir siyaset izledi. Önce Hudson’s Bay Şirketi’ne ticaret yapabilmesi için İngiltere tarafından bağışlanmış toprakları satın aldı ve 1870’te yayımladığı bir yasayla bu toprakları Manitoba Eyaleti adıyla Kanada Dominyo-nu’na kattığını açıkladı. Bu topraklarda yaşayan Avrupalı ve Kızılderili melezlerin Louis Riel (1844-1885) önderliğindeki ayaklanmasını bastırdı. 1871’de İngiliz Columbiası’nı, 1873’te de Prens Edward Ada-sı’nı Kanada topraklarına kattı.
İngiliz Columbiası’nın Kanada’ya eklenmesiyle ülkenin sınırları Atlantik Okyanusu’ndan Pasifik (Büyük) Okyanusu’na değin uzandı. Sanayi ve ticareti geliştirecek ve ulaşımı kolaylaştıracak büyük bir demiryolu projesi hazırlandı. Ancak hükümetin Pasifik demiryolunu yapacak şirketten rüşvet aldığının ortaya çıkması üzerine MacDonald başbakanlıktan istifa etti, yerine Reform Partisi’nden Alexander Mackenzie başbakan oldu.
Muhalefette olduğu beş yıl boyunca yaşanmakta olan iktisadi bunalıma çare bulmakta yetersiz kalan Mackenzie hükümetinin uyguladığı serbest ticaret politikasına karşı korumacı politikaların savunuculuğunu yaptı. 1878 seçimlerinde Muhafazakâr Parti’nin çoğunluğu elde etmesinden sonra ikinci kez başbakan oldu. 1885’te Pasifik demiryolunun yapımı tamamlandı. Aynı yıl Riel önderliğinde melezlerin yeni bir ayaklanması bastırıldı ve Riel ihanet suçuyla asıldı.
Ölümüne değin başbakanlık görevini sürdüren MacDonald, İngiliz Uluslar Topluluğu içinde kalmanın savunuculuğunu yapmış, ABD’ye yakınlaşma politikasına karşı çıkmıştır. İngiltere’ye hizmetleri nedeniyle kendisine Sir unvanı verilmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi