METTERNICH, Klemens (1773-1859)
AvusturyalI diplomat ve devlet adamı. Avrupa’da mutlakiyetçi yönetimlerin liberal güçlere karşı bir ittifak kurmalarına öncülük etmiştir.
Klemens Wenzel Lothar von Metternich-Winneburg 15 Mayıs 1773’te Koblenz’de doğdu, 11 Aralık 1859’da Viyana’da öldü. Rhine bölgesinin eski bir soylu ailesinden gelen babası Avusturya imparatorunun hizmetinde yüksek dereceli bir devlet görevlisiydi. Çocukluğundan başlayarak, mutlak monarşi düzeninin ilkelerine bağlı bir kişi olarak yetiştirildi. 16 yaşındayken diplomasi öğrenimi görmesi için, dönemin bu alanda en iyi eğitim veren kuruluşu olan Strasburg Üniversitesi’ne gönderildi. Ancak Fransız Devrimi başlayınca bu üniversiteden ayrılarak Mainz Üniversitesi’ne geçmek zorunda kaldı. Mainz’ın 1792’de Fransız orduları tarafından işgal edilmesinden hemen önce, babasının başbakanlık yaptığı Avusturya Hollandası’mn (bugün Belçika) Brüksel kentine kaçtı.
Bu dönemde, Fransız Devrimi’ne düşmanlık besleyen, ulusal birlik ve halkın egemenliği kavramlarını devletin bütünlüğü açısından tehlikeli bulan muhafazakâr görüşleri biçimlendi. 1794’te diplomatik görevli olarak bir süre İngiltere’de kaldıktan sonra Viyana’ya döndü. Orada, Eylül 1795’te eski Avusturya Başbakanı Kaunitz’in kızıyla evlendi. Ona büyük soyluların çevresine girme olanağı sağlayan bu evlilik, yüksek devlet görevlerine atanmasının koşullannı da hazırladı.
1797-1799 arasında toplanan Rasttat Kongresi’n-de Avusturya İmparatorluğu’nu temsilen, toprakları Fransız ordulan tarafından işgal edilmiş olan Westfal-yalı soyluların haklarını savundu. Ardından 1801-1803 arasında Saksonya’nın Dresden kentinde, 1803-1806 arasında da Prusya’nın Berlin kentinde ülkesini temsil etti. 1806’da Avusturya’nın Paris büyükelçiliğine atandı. Bu görevi sırasında yakın ilişkiler kurduğu Paris sosyetesinden ve Fransa Dışişleri Bakanı Talleyrand’dan edindiği bilgilere dayanarak, Fransa’ nin yeni bir savaşı kazanamayacak denli güçsüz olduğu sonucuna vardı. Bu görüşü, Avusturya İmparatoru II. Franz’ın, Nisan 1809’da Fransa’ya savaş açmasında etkili oldu. Avusturya’nın Fransa’ya yenilmesiyle sonuçlanan savaştan sonra, Ekim 1809’da ülkesi adına imzaladığı Schönburnn Antlaşması’yla Avusturya, Fransa’ya önemli ölçüde toprak yitirdi ve ağır bir savaş tazminatı ödemek zorunda kaldı. Aynı tarihte II. Franz tarafından dışişleri bakanlığına getirilen Mettemich, kırk yıl boyunca Avusturya’nın dış politikasında birinci dereceden sorumlu kişi oldu.
Dışişleri bakanı olması
Mettemich, Avusturya’nın Koalisyon Savaşları sırasında Fransa’ya yitirdiği toprakları geri alabilmesi için askeri olarak güçlenmesi gerektiği, bunun içinse zamana gerek duyduğu görüşündeydi. Dışişleri bakanlığının ilk üç yılında ülkesiyle Fransa arasında barışa dayalı ilişkilerin kurulması için çalıştı. Bu amaçla 1810’da I. Napoleon’la II. Franz’ın kızı Marie-Louise’in evliliklerini düzenledi. Rusya seferine hazırlanmakta olan I.Napoleonİa Mart 1812’de bir ittifak antlaşması imzalayarak, seferi bir orduyla desteklemeye söz verdi. Ancak I.Napoleon’un Rusya seferinin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Ocak 1813’te Rusya ile bağımsız bir ateşkes imzalayarak savaştan çekildi.
Avusturya bunu izleyen yaklaşık bir yıllık süre içinde Prusya ve Rusya’nın, İngiltere ve İsveç’in de desteğiyle Fransa’ya karşı sürdürdüğü savaşta tarafsız kaldı. Ancak Metternich’in önerdiği barış koşullarının I.Napoleon tarafından reddedilmesi üzerine Ağustos 1813’te Avusturya Fransa’ya savaş açtı ve kısa bir süre sonra koalisyona katıldı. Buna karşın, Mettemich askeri gücü yok edilmiş bir Fransa’nın yayılmacı emelleri olan Prusya’nın ve Rusya’nın Avusturya için oluşturdukları tehlikeyi büyüteceğinden korkarak, I. Napoleon’un Fransa’nın 1792’deki “doğal sınırlar”ına dönmeyi kabul etmesi için yoğun bir çaba harcadı. Ancak bu çabalarından sonuç alamadı ve I.Napoleon’un tahttan çekilmesinden sonra Bourbonlar’ın iktidara gelmesini onaylamak zorunda kaldı.
Mettemich, I.Napoleon’u yenilgiye uğratan güçlerin Avrupa’da 1789 Fransız Devrimi öncesi mutla-kiyetçi düzene geri dönüşü sağlamak ve Avrupa’nın yeni haritasını belirlemek üzere Eylül 1814-Haziran 1815 arasında topladıkları Viyana Kongresi’nde, Avusturya İmparatorluğu’nu temsil etti. Kongrede İngiltere temsilcisi Castlereagh ve Fransa temsilcisi Talleyrand’m desteğiyle Prusya ve Rusya’nın yayılmacı politikalarını engelledi ve Avrupa’da galip devletler arasında güç dengesine dayalı ilişkilerin kurulması için çaba gösterdi. Diplomasi alanındaki yeteneğinin de yardımıyla Avusturya’nın Fransa’ya yitirdiği toprakların büyük bölümünü geri almasını ve İtalyan ve Alman devletleri üzerinde birinci dereceden söz sahibi devlet durumuna gelmesini sağladı.
“Kutsal İttifak” politikası
Viyana Kongresi’nin dağılmasından sonra Eylül 1815’te, Rus Çarı I.Aleksandr’m önerisiyle Rusya, Prusya ve Avusturya arasında “Kutsal İttifak” adlı bir birlik oluşturuldu. Avrupa’da gelişebilecek anayasacı, birlikçi, liberal ve devrimci hareketlere karşı mutlaki-yetçi güçlerin birleşmesini amaçlayan bu ittifakın başlıca mimarlarından olan Mettemich, 1820’de Napoli’de,! 821’de Piyemonte’de baş gösteren birlikçi ve anayasacı ayaklanmaları sert bir biçimde bastırdı. 1821’de II. Franz tarafından başbakanlığa atandıktan sonra, baskıcı ve muhafazakâr politikasını ülke içinde de sürdürerek, örgütlenme, basın ve konuşma özgürlüklerini sınırladı.
Metternich’in önderliğini yaptığı “Kutsal İttifak” politikası 1830’lu yıllarda, İngiltere’nin İspanyol egemenliğine karşı Latin Amerika ülkelerinde gelişen bağımsızlık hareketleriyle, Yunanistan’ın Osmanlı egemenliğine karşı yürüttüğü bağımsızlık mücadelesine müdahale etmeyi reddetmesi ve 1830’da Fransa’da gerçekleşen devrimle X.Charles’ın mutlakiyetçi yönetimine son verilmesi gibi nedenlerle giderek etkisini yitirmeye başladı. Öte yandan 1835’te II. Franz’ın
ölmesinden sonra imparator olan I.Ferdinand’ın akıl sağlığının yerinde olmaması nedeniyle ülke yönetimini bir naipler kurulunun üstlenmesi Metternich’in politika alanındaki yetkilerini önemli ölçüde sınırladı.
Avusturya’da ve Avusturya’nın egemenliği altında tuttuğu bölgelerde, imparatorluğun ulusal baskıya dayanan keyfi yönetimine karşı yükselen muhalefet, 13 Mart 1848’de Viyana’da bir halk ayaklanmasına dönüştü. İmparatorluk sarayını basarak anayasal yönetimin kurulmasını ve ulusal özgürlüklerin tanınmasını isteyen halk tarafından başbakanlıktan ayrılmaya zorlanan Mettemich, aynı tarihte yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. Bir süre İngiltere’de yaşadıktan sonra Ekim 1840’da Belçika’ya sığındı. 1848-1849 Devrimi’nin bastırılmasından sonra, 1851’de ülkesine döndüyse de bir daha hiçbir siyasi görev üstlenmedi.
• YAPITLAR (başlıca): A us Mettemichs nachgelassenen Papieren, (ö.s.), Richard M. ve A.V.Klinkowström (der.), 8 cilt, 1880-1884, (“Metternich’in Bıraktığı Yazılardan”).
• KAYNAKLAR: A.Cecil, Mettemich, 1773-1859, 1933; H.du Coudray, Mettemich, 1935; A.Herman, Mettemich, 1932; H.A.Kissinger, A World Restored:Mettemich Castlereagh and the Problems of Peace 1812-1822, 1957; A. May, The Age of Mettemich, 1814-1848, 1933; H.von Srbik, Mettemich der Staatsmann und der Mensch, 3 cilt, 1925-1954; E.L.Woodward, Three Studies in European Conservatism:Mettemich, Guizot, the Catholic Church in Nineteenth Century, 1963.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi