Lİ HUNG-ÇANG (1823-1901)
Çinli devlet adamı ve diplomat. Çin’i çağdaşlaştırma yolunda girişimlerde bulunmuştur.
15 Şubat 1823’te Anhvey Eyaleti’nde Hofei’de doğdu, 7 Kasım 1901’de Pekin’de öldü. Konfüçyüs klasiklerine dayalı geleneksel öğrenimini tamamladıktan sonra, 1844’te Pekin’de girdiği devlet memurluğu sınavlarını verdi. 1847’de Hanlin Akademisi’ni bitirdi.
Eylül 1851’de Kavangsi Eyaleti’nde başlayan ve iki yıl içinde Hunan ve Hupei eyaletlerini de içine alan geniş bir bölgeye yayılan Tay P’ing ayaklanmasının başlamasından sonra, babasıyla birlikte ayaklanmacılara karşı savaşacak yerel bir milis örgüt kurmak üzere Pekin’den Anhvey’e döndü. Uzun yıllar Tay P’ingler’e karşı başarılı savaşlar verdi. 1859’da Anhvey’ den ayrılarak Kyangsi Eyaleti’nde Tay P’ingler’e karşı savaşmakta olan Tseng Kuo-fan’ın birliklerine katıldı. 1861’de yeniden Anhvey’e döndükten sonra topladığı yeni orduyla, 1862’de Kyangsu Eyaleti’ndeki Şanghay kenti üzerine yürüyüşe geçti. Aynı yıl Kyangsu Eyaleti’nin valiliğine atandı. 1864’te İngiliz
C.G.Gordon ve ABDİi F.T.Watt gibi yabancıların komutasındaki paralı Çinli askerlerden oluşan ordularla birlikte Tay P’ing ayaklanmasını bastırdı.
Li Hung-çang 1865-1868 arasında orta, kuzey ve batı Çin’de baş gösteren yeni ayaklanmaların da bastırılmasında önemli rol oynadı. 1870’te Hunan ve Hupei eyaletlerinin genel valiliğine atandı. 25 yıl boyunca sürdürdüğü bu görevi sırasında, Batılı ülkelerin baskısıyla ticarete açılan kuzey limanlarındaki ticari etkinliklerin denetlenmesi görevini de yürüttü. Çeşitli savaşlar ve yabancı müdahaleler sonucu imparatorluk otoritesinin zayıfladığı bu dönemde, yabancılarla sürdürülen tüm ticari ilişkilerden sorumlu kılınması, Çin’in dış politikasının yürütülmesinde de önemli sorumluluklar üstlenmesine neden oldu.
Li Hung-çang, Çin’i Batılı devletlerden gelen saldırılardan korumanın yolunun, bu ülkelerin teknolojik1 gelişmişlik düzeyine ulaşılmasından geçtiği görüşündeydi. Çin’in iktisadi olarak güçlenmesi doğrultusundaki ilk girişimi, 1872’de Buharlı Ticari Gemi Şirketi’ni kurdurmak oldu. Bunu gemilerin yakıt gereksinimlerini karşılamak üzere 1877’de Kaiping kömür madenlerini işletmeye açması izledi. Çıkarılan kömürün limanlara ulaştırılmasını sağlamak üzere 1880’de Çin’de ilk demiryolu hattını ulaşıma açtı. 1882’de ilk telgraf hatlarının döşenmesine, ertesi yıl da ilk pamuklu dokuma tezgâhlarının üretime geçmesine öncülük etti.
Li Hung-çang çeşitli diplomasi yöntemleri kullanarak Çin’i Batılı devletlerle savaştan uzak tutmak istedi. Ancak 1884’te Fransa ile, 1894’te Japonya ile savaş çıkmasına engel olamadı. Her iki savaşta da, güçlü olduğunu düşündüğü yeni Çin donanması ve ordusu yenilgiye uğradı ve Annam Fransa’ya, Kore ise Japonya’ya bırakıldı. 1895’te Çin adına Japonya’yla Şimonoseki Antlaşması’m imzalayan Li Hung-çang, ertesi yıl Rusya, Almanya, İngiltere, ABD ve Kanada gibi ülkelere yaptığı ziyaretler sırasında bu ülkelerin önde gelen yöneticileriyle diplomatik görüşmelerde bulundu.
Li Hung-çang, diplomatik başarısızlıklarıyla uzaklaştırıldığı genel valilik görevine 1899’da yeniden getirildi. Haziran 1900’de Çin’de yaşayan yabancılara karşı başlayan Boxer ayaklanması, aynı yıl Çin’i işgal eden İngiliz, Fransız, Alman, İtalyan, Avusturyalı, Rus, Amerikan ve Japon birlikleri tarafından bastırıldı. Li Hung-çang Çin adına imzaladığı Boxer Protokolü’yle bu ülkelere ağır bir tazminat ödemeyi ve ülkede yaşayan yabancıların can güvenliğini sağlamayı kabul etti. Kısa bir süre sonra öldü.
• KAYNAKLAR: A.W.Hummel, Eminent Chinese of the Ch’ing Period, 2 cilt, 1943; S.Spector, LiHung-chang and the HuaiArmy, 1964; J.L.Rawlinson, China’s Struggle for Naval Development 1839-1895, 1967.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi