MAHMUD PAŞA ( ? – 1474)
Osmanlı vezirazamı. Askeri ve diplomatik alandaki başarılarıyla tanınmıştır.
Doğum yeri ve tarihi bilinmiyor, İstanbul’da öldü. Kökeni konusunda çeşitli söylentiler vardır. Yaygın olan görüş, Sırp despotu Angelos ailesinin Tesalya kolundan geldiğidir. Novo-Bordo’dan Se-mendire’ye giderken tutsak edilerek Edirne’ye getirildi. Şehzade Mehmed’in hizmetine verilerek öğrenimini Edirne sarayında tamamladı. II.Mehmed’in [Fatih] padişahlığında ocak ağalığı rütbesi verildi. İstanbul’un kuşatılması sırasında Anadolu beylerbeyi İshak Paşa’ nın yanında surların Yedikule ile Edirnekapı arasındaki bölümünde savaşa katıldı. 1455’te vezirazam oldu. 1456 Belgrad kuşatmasından sonra, Rumeli beylerbeyliğini de üstlendi. 1458’de Sırbistan seferine çıktı. Reseva, Kuruca kalelerini aldıktan sonra Sırbistan’ın başkenti Semendire’yi kuşattı. Ostroviç (Sivri-cehisar) ve Rudnik kalelerinin ardından Güvercinlik’i alarak güçlendirdi ve Minnetoğlu Mehmed Bey’i Macaristan üzerine akma yolladı. 1459’da Semendire’ nin alınmasıyla sonuçlanan Sırbistan seferine, 1460’ta Mora ve Mistra seferlerine, 1461’de Amasra, Sinop, Trabzon seferlerine katılarak büyük yararlık gösterdi.
1462’de Eflâk’ı ve Midilli Adası’nı Osmanlı egemenliğine kattı. Bu sırada Bosna seferinde olan II.Mehmed tarafından Jajcza’ya (Yayça) kaçmış olan Bosna Kralı Stefan Tomaşeviç’i yakalamakla görevlendirildi. Kralın ve kalenin güvence verilerek teslim alınmasına kızan padişah, kralı idam ettirdi. Mora’da-ki Rum kentlerini ayaklanmaya kışkırtan Venedikliler’e karşı.Mora’ya çıkarak Germe-Hisar kalesini alan Mahmud Paşa, Turhanoğlu Ömer Bey’e Venedik topraklarını yağmalattı. 1464’te Midilli Adası’m kuşatan Venedik donanmasını Eğriboz Adası’na değin kovaladı. Aynı yıl padişahın isteği üzerine Macaristan’a sefere çıkan Mahmud Paşa, 1465’te Venedikliler’ le görüşmeleri yürüttü. 1466’da Arnavutluk seferine katıldıktan sonra Edirne yakınlarındaki Hasköy’e çekildi.
1468’de Karamanoğulları’na karşı düzenlenen seferde, izlemekle görevlendirildiği Pir Ahmed Bey’in kaçmasına fırsat vermek, Karaman’dan göç ettirilecek halkın bir bölümünden rüşvet alarak yerinde bırakmak gibi suçlamalar sonucu vezirazamlık ve beylerbe-yilikten alındı. 1470’te Eğriboz Adası’na düzenlenecek seferden önce kendisine Gelibolu Sancağı ile birlikte donanma komutanlığı verildi. Mahmud Paşa, Eğriboz ve Şira adalarının alınmasını sağladı. Orta Anadolu’da yayılmasını sürdüren Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’a karşı yapılacak sefer öncesi 1472’de yeniden sadrazamlığa getirildi, ancak ordu komutanlığını kabul etmedi. Nisan 1473’te padişahla birlikte çıktığı sefer sırasında Şebinkarahisar’ın alınmasını önerdiyse de kabul edilmedi. Rumeli Beylerbeyi Has Murad Paşa komutasında ikincil bir görevle katıldığı Otlukbeli Savaşı’nda, gerek Uzun Hasan’ın oğlu Uğurlu Mehmed Mirza’nın yenildiği çarpışmada, gerek Davud Paşa’nın askerleriyle birlikte katıldığı asıl savaşta büyük yararlık gösterdi. Savaş sonrasında Akkoyunlu ordusunun izlenmesini önlemesi, komutanlığı kabul etmemesi, Pîr Ahmed Bey’i yakalayamaması gibi nedenler öne sürülerek 1473’te görevden alındı. 1474’te Yedikule’de idam edildi. Bilime ve sanata değer veren, İstanbul’un kültürel yaşamında olumlu katkıları bulunan Mahmud Paşa’nm Adni mahlasıyla yazdığı bir divanı vardır.
• YAPITLAR (başlıca): Divan, (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No. 1962).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi