MAKKABİ ( ? – İÖ 160)
Yahudi, önder, savaşçı. Selevkos krallarına karşı verilen bağımsızlık savaşma önderlik etmiştir.
Yuda (Judas) Makkabi’nin doğum yeri ve tarihi bilinmemektedir. Elasa’da (bugün İsrail’de) savaş alanında öldürüldü. Aile adı Hasmonim (Hasmone-an) olan Yahudi rahibi Mattathias’ın beş çocuğundan üçüncüsüdür. Yuda, Yahudiler’in işgale ve Helenleştirilmeye karşı başkaldırışma önderlik ettiği ve düşmanlarını yenilgiye uğrattığı için “Makkabi” adını almış ve aile bundan sonra “Makkabiler” diye anılmıştır. Makkabi’nin İbranice’de çekiç anlamına geldiği sanılmaktadır. Kimi yorumcular da bu adın İbranice makkabyahu (Tanrı Yehova’nın işaretlediği) sözcüğünün kısaltılmışı olduğunu ileri sürerler.
Büyük İskender’in ölümünden sonra Selevkos kralları, işgalleri altındaki Filistin’i Helenleştirme çabalarını sürdürdüler. IV. Antiokhos (İÖ 175-164) Yahudilerin inançlanna da karışmaya başladı, halkın direnmesi üzerine de zor kullanmaya girişti.İO 167’de Yeruşalim’deki (Kudüs) Yahudiler’in kutsal tapınağının yanma bir garnizon yerleştirdi; geleneksel şenliklerin ve kutsal Sebt gününün kutlanmasına izin vermedi; On Emir’in bir kopyasının bulundurulmasını, çocukların sünnet ettirilmesini yasakladı; Zeus için çeşitli yerlerde ve Kutsal Tapınak’ta sunaklar yaptırdı. İÖ 167 sonlannda, Yeruşalim’in kuzeybatısındaki küçük Modin kentine gelen IV. Antiokhos’a bağlı bir görevli pagan sunağa ilk kurbanı yaşlı rahip Mattathi-as ve oğullarının sunmasını istedi. Bunu reddeden Mattathias görevliyi öldürüp, sunağı yıktıktan sonra oğullarıyla dağa çıktı ve orada öteki direnişçi Yahudi gruplarıyla birleşerek bir tür gerilla savaşı başlattı. İÖ 166’da ölümü üzerine önderliği oğullarından Yuda aldı. Yuda kısa zamanda, yendikleri Selevkos askerlerinden aldıkları silahlarla iyi bir ordu kurdu, üzerine gönderilen birlikleri Yeruşalim çevresinden geri püskürttü. Ardı ardına kazanılan küçük zaferlerin Yahu-diler’i güçlendirdiğini gören IV. Antiokhos 165’te naibi Lysias komutasında büyük bir ordu gönderdi, fakat yine yenildi. IV. Antiokhos’un öldüğü İÖ 164 yılı sonbaharından başlayarak Yuda’nın etkisi tüm Filistin’e yayıldı. Yahudiler’e yeniden inanç ve tapınma özgürlüğü tanınmasına karşın Yuda ve yandaşları, dinsel olduğu kadar siyasal bakımdan da özgür oluncaya değin savaşmaya kararlıydılar. Yuda son zaferini İÖ 161’de yeni Selevkos Kralı I.Demetri-os’un ordularına karşı kazandı, ancak bir süre sonra bir çarpışmada öldürüldü. Kardeşleri direnişi sürdürerek Yahudiler’e siyasal bağımsızlıklarını kazandırdılar.
Kutsal Kitap’m Eski Ahid bölümünün resmen kabul edilmemiş (apokrypha) kitaplarından dördü “Makkabiler” adını taşır. I.ve II. Kitaplar Yuda ve kardeşlerinin özgürlük mücadelelerini anlatır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi