MALCOLM X (1925-1965)
ABD’li zenci önder. Irk ayrımına karşı sürdürülen mücadelenin önder-lerindendir.
19 Mayıs 1925’te Nebraska Eyaleti’ne bağlı Omaha’da doğdu, 21 Şubat 1965’te New York’ta öldü. Asıl adı Malcolm Little’dır. Babası, zenci önder Marcus Garvey’in görüşlerini benimsemiş Baptist bir rahipti. Küçük yaşta ırkçı Klu Klux Klan örgütünün saldırıları üzerine ailesiyle Michigan Eyaleti’ne bağlı Lansing’e taşındı. Lansing’de bulunduğu yıllarda Klu Klux Klan tarafından evleri yakıldı, babası öldürüldü. Annesinin akıl hastası olması üzerine bir yetimhaneye verildi ve yatılı devlet okullarında öğrenim gördü.
On beş yaşında öğrenimini yarıda bırakarak kızkardeşiyle birlikte Boston’a yerleşti. Burada yaşamını hırsızlık, uyuşturucu satıcılığı gibi yasadışı işlerle sürdürdü. 1946’da hırsızlık suçundan tutuklanarak 10 yıla mahkûm oldu. Hapishanede bulunduğu yıllarda Elijah Muhammed’in önderliğindeki Kara Müslümanlar örgütünün görüşlerinden etkilendi, İslam dinini benimsedi. 1952’de serbest bırakıldıktan sonra Chicago’ya giderek Elijah Muhammed’le tanıştı. Örgüte kabul edilerek Malcolm X adını aldı ve Elijah Muhammed’in öğrencisi oldu.
Kara Müslümanlar örgütü içinde kısa zamanda yükselerek ikinci adam durumuna geldi ve örgütün sözcülüğünü üstlendi. Yaptığı konuşmalarda zencileri beyazların dini olarak gördüğü Hıristiyan dininden ayrılarak Müslüman olmaya çağırdı. Beyazların zenciler üzerindeki şiddete dayalı baskısı karşısında Martin Luther King yandaşlarınca sürdürülen pasif direniş yöntemlerinin yeterli olmadığını savundu.
Kasım 1963’te başkan Kennedy’nin öldürülüşünü destekler biçimde bir konuşma yapması üzerine Elijah Muhammed tarafından örgüt içindeki etkinliğine son verildi. Malcolm X, Mart 1964’te Kara Müslümanlar örgütünden ayrılarak Müslüman Cami adıyla yeni bir örgüt kurduğunu açıkladı. Ardından Afrika Amerikan Birliği adıyla bir örgüt daha kurarak Afrika ülkelerinin parasal desteğini sağladı. Mekke’ye gidip hacı olduktan sonra El Hacı Malik El Şahbaz adını alarak tüm insanların kardeşliğine inandığını ve beyazları artık düşman olarak görmediğini belirtti.
Kara Müslümanlar ve Müslüman Cami örgütleri arasında süren düşmanlık nedeniyle evi bombalandı, tehditlere uğradı. 21 Şubat 1965’te Harlem’de düzenlediği bir toplantı sırasında öldürüldü. Arkadaşı gazeteci Alex Haley’e yazdırdığı otobiyografisi ölümünden sonra yayımlanarak geniş yankı uyandırdı.
• YAPITLAR (başlıca): The Autohiography of Malcolm X, (ö.s.). Alex Haley (haz.), 1965.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi