MAO ZEDUNG (1893-1976)
Çinli siyaset ve devlet adamı. Çin Komünist Partisi’nin önderi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusudur.
26 Aralık 1893’te Hunan Eyaleti’nin Şao-şan köyünde doğdu, 9 Eylül 1976’da Pekin’de öldü. Orta halli bir köylünün oğlu idi. İlkokulu köyünde bitirdikten iki yıl sonra, 1908’de Hunan’m merkezi olan Çung-şa kentine gitti ve ortaöğrenimini burada sürdürdü. 1911’de, bir yıl önce Sun Yat-Sen’in kurduğu, ulusçuluk, demokrasi ve toplumsal adalet ilkelerini benimseyen Kuomintang (KMT) partisinin önderliğinde gelişen hareket içinde yer alan Mao, Konfüçyüs felsefesinin değerlerini reddeden gençlerin sembolik eylemine katılarak saç örgülerini kesti; devrimci orduya katıldı. 1911 Devrimi’nin başarıya ulaşıp Mançu hanedanının yıkılmasından ve cumhuriyetin ilanından sonra, 1913’te Çung-şa’daki öğretmen okuluna girdi. Aydınlanmacı Batılı yazarları okumaya başladı. Çen Tu-hsui’nun çıkardığı Yeni Gençlik dergisini okuyarak sosyalist düşüncelere yakınlık duymaya başladı. İmzalı ilk yazısı olan “Beden Eğitimi Üzerine Bir İnceleme” 1917 yılında Yeni Gençlik’te çıktı. İşçilerin eğitilmesini amaçlayan Yeni Yurttaşlar derneğini kurdu ve okulundaki öğrenci derneğinin başkanı oldu. Çung-şa öğretmen okulundan 1918’de mezun olduktan sonra Pekin Üniversitesi’ne girdi ve burada daha sonra komünist hareketin önderleri olacak olan Li Ta-şao ve Çen Tu-hsiu ile tanıştı. Altı ay süreyle Pekin Üniversitesi kitaplığında yardımcı kütüphaneci olarak çalıştığı sırada Çinli düşünürlerin yapıtlarının yanı sıra Kropotkin’in, Bakunin’in, Marx’ın ve Kautsky’nin yapıtlarını okudu.
ÇKP’ye katılması
1919-1922 arasında Çung-şa’da öğretmen okulunda öğretmenlik ve bu okula bağlı ilkokulun müdürlüğünü yaptı. 1921’de Yang Kai-Hui ile evlendi. Bu dönemde solcu dergilerde yazılar yazmaya başladı. Çung-şa Sosyalist Gençlik Örgütü’nü ve bir komünist çalışma grubunu kurdu. 1921’de Şanghay’ da toplanan Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) kuruluş kongresine delege olarak katıldı; kongre sekreterliğine ve Hunan Eyaleti parti sekreterliğine seçildikten bir yıl sonra okul müdürlüğünden istifa etti. Hunanlı işçilerin örgütlenmesi için aktif bir çalışmaya giren Mao, bir süre sonra eyaletin sendikalar birliğinin başkanı oldu. Bir grev örgütlenmesi nedeniyle hakkında tutuklama kararı çıkarılınca Çung-şa’dan ayrıldı.
Bu dönemde Komintern’in önerisini benimseyen ÇKP, KMT ile yakın bir işbirliği içine girmişti. ÇKP üyeleri bireysel olarak KMT’ye de girebiliyor ve yönetim organlarında görev alıyorlardı. Bu çerçeve içinde Mao, 1924-1927 arasında ÇKP tarafıdan KMT üst kademelerinde çalışmakla görevlendirildi; KMT’ nin Merkez Yürütme Komitesi’ne yedek üye seçildi. Mao’nun köylü sorunlarına ilk yönelişi de bu yıllara rastlar. ÇKP’nin Kırsal Bürosu’nun ve Köylü Sendi-kaları’nın başkanı oldu.
“Devrimcî bölgeler” tezini uygulaması
1927 Nisan’ında Çang Kay-şek’in ani bir kararla KMT-ÇKP ittifakına son vermesinden ve Çin’in çeşitli kentlerinde yaygın bir komünist kıyımını başlatmasından sonra, Komintem’in çizgisini izlemeye çalışan ÇKP genel sekreteri Çen Tu-hsiu’nun karşı çıkmasına karşın Mao, köylülerden bir silahlı güç örgütleyerek başarısız bir ayaklanmaya girişti. Bu girişimi yüzünden partinin politbürosundan çıkarıldı. Yenilgiye uğrayan güçlerini Hunan ve Kiangsi eyaletlerinin sınırındaki dağlık bir bölgede toplayan Mao’ya diğer yörelerdeki benzer ayaklanmaların önderleri olan Çu Teh, Çen Yi ve Lin Piao’nun kuvvetleri de katıldı.
Mao, 1928-1935 arasında sürekli olarak ÇKP’nin merkez organlarında görev yapmış olmakla birlikte, parti hiyerarşisinde etkili bir konumda olmadı. 1930’da kentlerde işçi sınıfına dayanarak devrimin burjuva-demokratik aşamasının hızla aşılmasını savunan Li Lisan çizgisinin partice benimsenmesine karşı çıktı. Parti kararma uymayarak ayaklanma sırasında Kiangsi’deki üssüne çekildi. Ayaklanma yenilgiye uğradıktan sonra, Mao’nun karısı ve kızkardeşi öldürüldü; oğlu kayboldu. Mao, bundan sonra Ho Tzu-çen ile evlendi; ikinci kansından 1938’de boşandı ve 1939’da üçüncü evliliğini tiyatro oyuncusu Çiang Çing ile yaptı.
Büyük yürüyüş
Kasım 1931’de Kiang Eyaleti’nin bir bölümünde Çin Sovyet Cumhuriyetimin kurulduğunun açıklanmasının ardından 1930-1934 arasında Çang Kay-şek, devrimci bölgeler üzerine tümü başarısızlığa uğrayan beş büyük sefer düzenledi. Ancak Hunan-i aangsi bölgesinin daha fazla korunamayacağı anlaşılınca, Ekim 1934’te Kuzeybatı Çin’i hedef alan ve 100.000 kişi ile başlayan bir “büyük yürüyüş”e karar verildi. Çetin doğa ve iklim koşulları ve KMT kuvvetlerinin sürekli saldırıları altında sürdürülen, 12.500 km sürecek olan bu olağanüstü göç bir yıl sonra tamamlandı. Şensi, Şansi, Ninghsia eyaletlerinin birleştiği alan ÇKP’nin yönetimine geçti. Bu büyük operasyonun planlanmasında ve uygulanmasında başrolü oynayan Mao’nun parti içinde etkisi hızla arttı ve 1935’te “büyük yürüyüş”ün sürdüğü bir sırada politı büro başkanlığına getirildi. Bu tarihten ölümüne değin ÇKP’nin önderi durumunda oldu.
Kuzeybatıdaki “devrimci bölge”nin kurulmasından sonra Mao’nun tüm çabası, 1931 yılından beri Mançurya’yı işgal altında tutan Japonya’ya karşı tüm “milli” sınıfları ve KMT’yi içeren bir ortak cephe oluşturulması doğrultusunda yoğunlaştı. ÇKP’nin programı bir milli cephenin kurulmasını kolaylaştırmak amacıyla yumuşatıldı. 1937-1945 arasında Çan Kay-şek’in KMT kuvvetleri ile Kızılordu Japon istilasına karşı birlikte silahlı mücadele verdiler. 1937’de 40.000 kişiden oluşan Kızılordu, Japonya’nın savaştan çekildiği 1945’te 1.000.000 kişilik bir güç durumuna gelmişti.
Savaşın bitiminden sonra Çan Kay-şek’in ÇKP’ nin silahsızlanmasında ısrar etmesi üzerine 1946’da iç savaş başladı. Uç yıldan kısa bir süre içinde Çin’in tümü ÇKP’nin denetimine girdi ve 1 Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kurulduğunun açıklanmasının ardından Mao, Çin Halk Danışma Meclisi’nin kararıyla cumhurbaşkanı seçildi; 20 Eylül 1954’te yeni anayasanın ilanıyla cumhurbaşkanlığı kesinleşti.
1926-1949 arasında yazdığı yazılarda Marx’ın ve Lenin’in geliştirdiği öğretiyi bir yarı-feodal köylü toplumu olarak değerlendirdiği Çin’in koşullarına uygulamaya çalışan Mao, Çin’deki toplumsal sınıfları çözümlerken özellikle kırsal bölgelerdeki sınıfsal yapının üstünde durmuş, çeşitli sınıf ve tabakaların öznel-siyasi tavırlarına zaman zaman belirleyici bir ağırlık tanımıştır. Bu çalışmaları ÇKP’nin programının kırsal bölgelere yönelik bölümünün oluşmasında ve uygulanmasında belirleyici olmuş, toprak reformunun çeşitli aşamalarında kullanılan çok ayrıntılı bir kırsal tabakalaşma şemasının oluşmasına katkı yapmıştır. Mao’nun 1939’da “Çin Devrimi ve Çin Komünist Partisi” 1940’ta “Yeni Demokrasi” ve 1949’da yayımlanan “Demokratik Halk Diktatörlüğü Üzerine” adlı yazılarındaki görüşlere göre, burjuva demokratik devriminden geçmemiş ve burjuvazisi devrimci olmayan geri bir toplumda, sosyalist hareket öncelikle demokratik devrimin amaçlarını gerçekleştirmelidir. Çin’de ise demokratik hedefler, anti-emperyalist hedeflerin de eklenmesiyle genişletilmelidir.
ÇHC sonrası gelişmeler
1949 yılı ile ölümü arasında ÇHC’nin ve ÇKP’ nin “büyük rehber”i olan Mao, Çin toplumunun devrim sonrası gelişimindeki tüm dönemeçlere kişisel damgasını vurmuştur. 1956’ya kadar SSCB’nin ağır sanayiye öncelik tanıyan iktisat politikasını yakından izleyen Mao, 1956-1957 yıllarında “yüz çiçek açsın; yüz düşünce akımı yarışsm”sloganıyla bu politikadan ayrılmaya başlamış ve “On Büyük İlişki” yazısıyla Çin’e özgü bir kalkınma ve sosyalizm anlayışım ortaya koymuştur. Mao kendisine karşı parti içinde gelişen muhalefetin de etkisiyle 1958’de, parti başkanlığını koruyarak, cumhurbaşkanlığını Liu-Şao Çi’ye bırakmış, aynı yıl “büyük sıçrayış ve halk komünleri” kampanyasını başlatmıştır.
1960’ta tarıma öncelik verilen bir iktisat politikasının güdüleceğinin açıklanmasının ardından Mao Zedung, SSCB’yi açıkça eleştirerek bu ülkenin “kapitalizme döndüğünü” öne sürdü. 1966-1969 arasında “kültür devrimi” adlı politikayı yönlendirerek yenideki parti içinde etkili bir konuma gelen Mao’ya göre, parti ve devlet yetkililerinin “kapitalist yolu” tutmamaları için bunlarla sürekli olarak siyasi ve ideolojik mücadele gerekliydi; parti önderleri ve aydınlar düzenli olarak fabrikalarda ve köylerde kol işçiliği yapmaya gönderilmeli; halkın yaşayışım paylaşmaya zorlanmalıydılar. Bu dönemde “düşünce kitlelere ulaştığı zaman maddi bir güç olur, dünyayı değiştirir” tezi benimsendi. Bu yıllar aynı zamanda Başkan Mao’ya bağlı genç Kızıl Muhafızlar’ın parti örgütlerine ve kadrolarına karşı şiddet eylemlerine de tanık oldu.
ÇHC-SSCB arasındaki gerginliğin artması sonucu .ÇHC, 1960’tan sonra ABD ve diğer Batılı ülkeler ile yakınlaşma politikası gütmüş ve ulaşılan bu aşama “Üç Dünya Kuramı” ile açıklanmıştır. Buna göre dünya üçe bölünmüştür. “Birinci Dünya”da ABD ve SSCB olmak üzere iki “süper devlet”; “İkinci Dün-ya”da Japonya, Batı Avrupa ve Kanada; “Üçüncü Dünya”da ise Çin dahil geri kalan azgelişmiş ülkeler bulunmaktadır. İki “süper devlet” “Üçüncü Dünya” üstünde egemenlik kurmaya çalıştığından “İkinci Dünya”, “Üçüncü Dünya” ile ittifaka girmelidir.
Düşünceleri
Ölümünden sonra, son yıllarında yönetimde etkin olmaya başlamış olan ve aralarında eşi Çiang Çing’in de yer aldığı grup işbaşından uzaklaştırıldı ve tutuklanarak ağır cezalara çarptırıldı. Deng Hsiao-Ping’in yönetime ağırlığını koyduğu bu dönemde Mao’nun kendine yeterli bir ulusal güç oluşturma politikası terkedildiği gibi, kendisi de eleştirildi. Tek kişi diktatörlüğü kurmakla, Çin’de sosyalizmin güçlenmesini, Çin’in bir sanayi toplumu haline gelmesini engellemekle suçlandı. Adından ve düşüncelerinden gittikçe daha az söz edilir oldu.
Mao Zedung, dünyanın en kalabalık ve en büyük ülkelerinden olan Çin’in yeni bir toplum düzenine yönelişteki önderi olarak 20.yy’m sayılı devlet adamları arasına girmeyi başarmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Selected Works, 4 cilt, 1961-1965, (Seçme Eserler, 5 cilt, 1975-1978); Yayınlanmamış Yazılar, 1956-1971, 1976.
• KAYNAKLAR: S.Ch’en, Mao and the Chinese Revolu-tion, 1965; R.Payne, Portrait of a Revolutionary: Mao Tse-tung, 1961; S.R.Schram, Mao Tse-tung, 1967.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi