Maria Theresia (1717-1780)
Avusturya imparatoriçesi. Prusya’ya karşı Habsburglar’ın gücünü korumaya çalışmış, bazı reformlar başlatmıştır.
13 Mayıs 1717’de Viyana’da doğdu, 29 Kasım 1780’de aynı kentte öldü. Avusturya Arşidükü ve Kutsal Roma-Germen İmparatoru VI.Karl’m (Charles) kızıydı. VI.Kari tek oğlunun ölümü üzerine yayımladığı bir fermanla en büyük kızı Maria Theresia’yı Habsburg topraklarının varisi ilan etti ve bunu tüm Avrupa devletlerine onaylattı. Maria Theresia 1736’da Lorraine Dükü Franz Stephen’le evlendi. Franz Stephen evlilik nedeniyle Lorraine’in Habsburg topraklarına katılmasına Fransa’nın karşı çıkması üzerine burayı Tuscany Büyük Dükalığı’yla değiştirmek zorunda kaldı.
VI.Kari Ekim 1740’ta ölünce Maria Theresia Avusturya arşidüşesi, Macaristan ve Bohemya kraliçesi oldu. Kocasını ortak yönetici ilan etti. Babasının Habsburg topraklarının tek varisi olmasını güvence altına almış olmasına karşın onun ölümünden sonra komşuları çeşitli taleplerde bulunmaya başladılar. Bavyera Seçicisi Kari Albrecht ve İspanya Kralı V.Felipe Maria Theresia’nın varislik hakkını tanımak istemediler. Aynı yd Prusya kralı olan II.Friedrich [Büyük] Silezya’mn Prusya’ya verilmesi karşılığında Avusturya’ya yardım önerdi. Maria Theresia’mn bu öneriyi kabul etmemesi üzerine Aralık 1740’ta Aşağı Silezya’yı işgal etti. Bavyera ve onu destekleyen Fransa da saldırıya katıldı. Böylece sekiz yıl sürecek olan Avusturya Veraset Savaşları başladı.
Fransa, Bavyera, İspanya, Saksonya ve Prusya 1741’de Avusturya’ya karşı bir ittifak oluşturdular. Aynı yıl Fransa ve Bavyera ordusu Bohemya’ya girerek Saksonlar’m da ittifakıyla Prag’ı ele geçirdi. Kari Albrecht Linz’de kendini arşidük ilan etti; 1742’de de VII.Kari adıyla Kutsal Roma-Germen imparatoru oldu.
Maria Theresia ise Macaristan’a gitti, oradaki derebeylerine Avusturya’ya vergi ödememe ayrıcalığı tanıyarak bağlılıklarını sağladı. İngiltere’yle de anlaşmaya vardı. 1742’de Fransa ve Bavyera’ya karşı gücünü toplayarak onları Bohemya’dan çıkardı.
1745’te VII.Karl’m ölümü üzerine Maria There-sia’nın kocası Franz Stephen, Kutsal Roma-Germen imparatoru seçildi. 1748’e değin süren Veraset Savaşları Aix-La-Chapelle Antlaşması’yla sona erdi. Avusturya İtalya’daki Parma, Piacenza ve Guastallo’yu Fransa’ya bıraktı. Avusturya’nın en sanayileşmiş bölgesi olan Silezya’nın Prusya’da kalması da onaylandı. Böylece Habsburglar’ın en büyük rakibi olacak olan Prusya’nın Avrupa’da büyük bir güç olmasının yolu açılıyordu.
Maria Theresia savaşın bitmesinden sonraki sekiz yıllık barış döneminde önemli reformlar başlattı. Saray soylularının yerleşmiş olduğu üst düzeyli devlet memurlukları ve ordu komutanlıkları görevlerinin gerektiği gibi yerine getirilmediğine tanık olmuştu. Bu nedenle savaş bittikten sonra önemli yönetim kademelerine yeteneklerine güvendiği kişileri getirdi. Danışmanlarından kont Friedrich Wilhelm Haug-witz’in önerileri doğrultusunda büyük ve sürekli bir ordu kurmak için harekete geçti. Birçok soylunun muhalefetine karşın Macaristan dışındaki birçok bölgede feodal beylerin yerel gücünü sınırladı. Bunun sonucu olarak feodal beyler merkezi hükümete daha çok asker ve vergi göndermeye başladı. Mali ve adli konularda görev yapacak yetkin memurların yetişmesi için yükseköğrenime önem verdi.
1753’te başbakan olan kont Wenzel vonıKaunitz’ e dış politika konusunda sınırsız yetki verdi. Kau-nitz Fransa’da Avusturya elçisi olarak bulunduğu yıllarda Avusturya’nın yenilgisinin müttefiklerini yanlış seçmiş olmasından kaynaklandığı sonucuna varmıştı. Prusya’yı yalnız bırakacak güçlü bir ittifak kurarak bu ülkeyi yenebileceklerini düşünüyordu. 1755’te Avusturya’yı eski düşmanı Fransa’yla anlaşmaya sokarak İngiltere’ye sırt çevirdi. Avusturya gibi Fransa da, kuzeyde saldırgan Prusya’nın güçlenmesini kendisine yönelik önemli bir tehdit olarak görüyordu. Rusya’yla da bir antlaşma yapıldı. Son olarak da İsveç koalisyona katıldı. Bunun sonucu olarak Prusya da İngiltere’yle karşı ittifak içine girdi. Avusturya’nın başlıca amacı olan Silezya’yı geri almak için girdiği Yedi Yıl Savaşı 1756’da başladı. Prusya karşısında çok güçlü gibi görünen koalisyon 1762’de Rusya Çariçesi Yelizaveta’nın (Elizabeta) ölümü üzerine tahta çıkan kocası Prusya hayranı IlI.Pyotr’un (Peter) Rusya’yı savaştan çekmesiyle önemli bir darbe yedi. 1763’te yapılan antlaşmayla Avusturya, Silezya’ nın Prusya’da kalmasını ikinci kez onaylamak zorunda kaldı. Savaş Prusya’nın tartışılmaz olarak Avrupa’ nın büyük güçleri arasına girmesinin bir göstergesi oldu.
Maria Theresia 1765’te kocasının ölümü üzerine ülke yönetimini oğlu Joseph’e bırakmayı düşündüyse de, başta Kaunitz olmak üzere danışmanlarının ısrarıyla bu düşüncesinden vazgeçti. Ülkeyi II.Joseph adıyla tahta çıkan ve Kutsal Roma-Germen imparatoru olan oğluyla birlikte yönetmeye başladı. Babasının tersine siyasi işlere aktif biçimde katılmak isteyen Joseph’e ordu reformu ve dış ilişkiler konusunda sorumluluk verdi. Ancak çeşitli konularda anlaşmazlıkları oldu. Maria Theresia, Joseph’in de onayladığı 1772’de Polonya’nın Prusya-Rusya ve Avusturya arasında paylaştırılması kararını benimsemediği halde bu karara göz yumdu. 1778’de Joseph’in Bavyera’yı ele geçirmek amacıyla başlattığı başarısız seferi ise desteklemedi.
Koyu bir Katolik olan Maria Theresia Yahudiler ve Protestanlar üzerinde yoğun bir baskı uygulamış, buna karşılık devletin Katolik Kilisesi karşısında üstünlüğünü benimsemiştir. 1777’de Cizvitler’i topraklarından kovmuş, daha önce Cizvitler’in denetiminde olan üniversitelerde ders kitaplarının kullanılmasını başlatmıştır. Devletin uyruklarının düşünsel yaşamlarını denetlemek zorunda olduğunu düşünen Maria Theresia, fakültelerin seçtikleri dekanları veto etme ve çeşitli yayınlar üzerinde hükümet sansürü gibi uygulamaları başlatmıştır. 1768’de kabul edilen yeni ceza yasasıyla yargılama usulleri ve cezalar standartlaştırılmış, 1776’da işkence yasaklanmıştır.
Maria Theresia döneminde başlatılan reformlar, Aydınlanma Felsefesi’ne karşıydı. Bu reformlar Aydınlanma Despotizmi olarak anılan dönemin yolunu açmış, ölümünden sonra oğlu II.Joseph de tek başına ülkeyi yöneterek annesinin politikasının izleyicisi olmuştur.
• KAYNAKLAR: A.von Arneth, Geschichte Maria There-sias, 10 cilt, 1863-1879; E.Guglia, Maria Theresia: Ihr Leben und ibre Regierung.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi