MARY STUART (1542-1587)
İskoçya kraliçesi. İngiltere’de Katolik dininin yeniden yerleştirilmesi çabalarının son dayanağı olmuştur.
8 Aralık 1542’de İskoçya’da Linlithgow’da doğdu, 8 Şubat 1587’de İngiltere’de Northamptonshire’ de öldü. İskoçya Kralı V. James ile Fransız Guise ailesinden Mary’nin tek çocukları olan Mary Stuart, doğumundan altı gün sonra babasının ölümü üzerine İskoçya kraliçesi oldu. Beş yaşındayken Protestan İngiltere’ye karşı Katolik dinine dayanan Fransız-İskoç ittifakına uygun olarak Fransa tahtının vârisi François’yla nişanlandı ve eğitim görmek üzere Fransa’ya gönderildi. 1558’de veliahtla evlenen Mary, bir yıl sonra kocasının II. François adıyla tahta çıkması üzerine İskoçya ve Fransa kraliçesi oldu. Aynı yıl ölen İngiltere Kraliçesi I. Mary’nin yerine tahta çıkan I. Elizabeth’i tanımadı ve kral VIII. Henry ile akrabalığını ileri sürerek İngiltere ve İrlanda kraliçesi unvanını da kullandı. 1560’ta kocasının ölümü üzerine Fransa’da etkisi azaldı ve 1561’de İskoçya’ya döndü.
Koyu bir Katolik olan Mary’nin dönüşü, 1560’ta Katolik kilisesine karşı ayaklanarak Protestanlık’ı resmi din yapan soylulara ve onları destekleyen İngiltere’ye karşı bir tehdit oluşturdu. İngiltere tahtında hak iddia etmekten vazgeçmeyen Mary, bu amaçla kendisinden sonra İngiltere tahtına en yakın vâris olan kuzeni Darnley kontu ile evlendi. Bu evlilik bir yandan I. Elizabeth’in durumunu sarsmakta, diğer yandan da Mary’nin üvey kardeşi Moray kontunun İskoçya tahtındaki haklarını tehdit etmekteydi. Mary, Elizabeth’in desteğiyle ayaklanan Moray’ı yendi. 1566’da James adlı bir oğlunun doğması, konumunun güçlenmesine ve siyasi nedenlerle yaptığı evlilikten kopmasına neden oldu. 1567’de kocası Darnley’nin kuşkulu bir biçimde öldürülmesinin hemen ardından sevgilisi Bothwell kontu ile evlenmesi tepkilere yol açtı. Halkın desteğini yitiren Mary, Moray önderliğinde ayaklananlar karşısında yenildi. Loch Leven Adası’nda hapsedilerek tahtını bir yaşındaki oğlu James’e bırakmak zorunda kaldı. 1568’te hapisten kaçarak üvey kardeşi Moray’a savaş açtı, ancak Langside Savaşı’ında yenildi. 16 Mayıs 1568’te Iskoç-ya’yı terketmek zorunda kalarak rakibi Elizabeth’in yönetimindeki İngiltere’ye sığındı.
Bir yandan Elizabeth’ten sonra İngiltere tahtına en yakın vâris olması, diğer yandan İngiliz Katolikle-ri’nin İspanya desteğinde ayaklanıp yeniden Katolik dinini egemen kılma ve Mary’yi tahta geçirme planları, Mary’nin İngiltere için tehlike oluşturmasına ve bu nedenle de 18 yıl tutsak yaşamı sürdürmesine yol açtı. Elizabeth’e karşı düzenlenen birçok komploya karışan Mary 1586’da aleyhinde toplanan delillere dayanılarak ölüme mahkûm edildi ve Elizabeth’in idamı onaylamasından sonra Fotheringhay Kalesi’nde idam edildi. Oğlu, VI. James adıyla İskoçya ve I. James adıyla da İngiltere kralı oldu.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi