MEHDİ (1860-1920)
Somalili din adamı. İngiliz ve İtalyan sömürgeciliğine karşı ayaklanmaya önderlik etmiş, Somali kabilelerini din temelinde birleştirmeye çalışmıştır.
Ogaden’de (bugün Etiyopya’da) doğdu, aynı yerde öldü. Asıl adı Molla Muhammed b. Abdullah Hasan’dır. Ailesi Bah Geri kabilesindendi. Gençliğinde dinsel eğitim gördü ve tasavvufa eğilim gösterdi. 1895’te hac için Mekke’ye gitti. Orada Seyyid Muhammed Salih ile tanışarak Salihiye tarikatına girdi. Dönüşünde Zulbahan’da kabilesinin yaşadığı bölgeye yerleşerek tarikatı yaymaya başladı. Derin dinsel bilgisi ve güzel konuşma yeteneğiyle halk üzerinde güçlü bir etkiye sahip oldu.
Önceleri sömürge yönetimi ile kabileler arasında ortaya çıkan sorunlarda arabuluculuk yaparak İngi-lizler’le iyi geçindi. Ancak 1899’da, beklenen Mehdi olduğunu söyleyerek İngiliz sömürgeciliğine karşı cihad ilan etti. Yandaşlarını Burao’da toplayarak ayaklandı. Ayaklanmayı bastırmak üzere İngilizler’in gönderdiği Grazmaç Banti komutasındaki Etiyopya kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. 1901 ’de İngiliz işgal kuvvetlerinin saldırısı karşısında İtalyan Somalisi’nin kuzey bölgesine çekilmek zorunda kaldı. Aynı yıl Farzizzin’de ve ertesi yıl Erigo’da yapılan çarpışmalarda yenildi. Ayaklanmayı bütünüyle yok etmek isteyen İngilizler, İtalyanlar’la bir anlaşma yaparak 1903’te üç koldan saldırıya geçtiler. Ancak İngiliz askerlerinden oluşan birinci ve ikinci kollar ağır kayıplar vererek başarısızlığa uğradı.Etiyopyalı askerlerden oluşan İngiliz General Manning komutasındaki üçüncü kol ise ancak saldırının hedefi olan bölgenin içlerine bazı akınlar yapma olanağı buldu. 1904’te daha büyük kuvvetlerle düzenlenen yeni seferde Mehdi, Cibdali ve İlig’de yenilgiye uğradıysa da, ayaklanma bütünüyle bastırılamadı. Bunun üzerine İngilizler ve Italyanlar anlaşma yoluyla sorunu çözmek istediler. 5 Mart 1905’te imzalanan antlaşmaya göre İtalyanlar’ın egemen olduğu Nugal vadisindeki İlig’de oturmayı kabul eden Mehdi, daha sonra bu antlaşmayı zorla imzaladığını öne sürdü. Bir süre sonra İtalyanlar’a karşı küçük çapta hareketlere giriş-tiyse de, İngilizler’in elde ettiği Seyyid Muhammed Salih’in, Molla Muhammed’i dinden çıkmakla suçlayan mektubunun da etkisiyle fazla destek görmedi. İtalyanlar onun üzerine kuvvet göndermeye bile gerek görmediler. I.Dünya Savaşı’ndaki durumdan yararlanarak yaptığı saldırılar da 1913’te Dulmadoba’ da uğradığı yenilgiyle sonuçsuz kaldı. İtalyanlar’ın yanlarına çektikleri Macerten ve Hobya sultanları ile çatışmaya girince gücü iyice azaldı. Mart 1920’de İngilizler’in, Taleh’e kuvvet göndermesi üzerine Oga-den bölgesindeki Karavla kabilesinin topraklarına kaçtı ve orada öldü.
İngilizler’in “Deli Molla” diye adlandırdıkları Mehdi, bağnaz bir din adamı olmaktan çok dinin etkisinden yararlanarak Somali kabilelerini birleştirmeye çalışan bir kişiydi. Bu yüzden yandaşlarının kabile adlarını bırakıp birbirlerini “derviş” diye çağırmalarını isterdi, irticalen söylediği şiirlerde de bu düşünceyi işledi. Ancak ardı ardına uğradığı yenilgilerden sonra kendisini desteklemeyen kabilelere saldırarak zamanla kendisi de dar kabileci bir tutuma girdi. Bu yüzden ayaklanma hareketi Sudanlı Mehdi’nin ayaklanması kadar kalıcı bir etkiye sahip olamadı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi